Ҳижратдан аввалги 78, милодий 547 йил (Пайғамбаримиздан қамарий ҳисобда 25, шамсий ҳисобда 24 ёш катта бўлган).
Набий алайҳиссаломнинг амакилари Ҳамза розияллоҳу анҳу туғилганлар.
Набий алайҳиссаломнинг оталари Абдуллоҳ вафот этган.
Қуръони Каримнинг илк оятлари нозил бўлган.
Рамазон рўзаси фарз бўлган.
Биринчи Рамазон ҳайити намози ўқилди.
Тарвия куни Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Минога йўл олдилар.
Арафа куни эрталаб кун чиққанидан сўнг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Арафотга йўл олдилар (у ерда 100 мингдан ортиқ (114 минг ё 124 минг ёки 144 минг) саҳобага хутба қилдилар);
– Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳақиқатан, мен сизларнинг ичингизда бир нарсани қолдирдим, агар шунга асосан амал қилсангизлар, ҳеч қачон адашмайсизлар: у Аллоҳнинг Китоби (Қуръон)дир»[2] ва «Эй одамлар, мендан кейин Пайғамбар йўқ, сизлардан сўнг бошқа уммат йўқ. Огоҳ бўлинглар! Парвардигорингизга ибодат қилинглар, беш вақт намозингизни ўқинглар, бир ой рамазон рўзангизни тутинглар, бойликларингизнинг закотини кўнгилдан чиқариб беринглар, Парвардигорингизнинг Байти (Каъба)ни ҳаж қилинглар ва бошлиқларингизга итоат қилинглар − Парвардигорингизнинг жаннатига кирасизлар»[3], деган машҳур насиҳатларини ушбу Ҳажжатул вадоъ хутбасида айтганлар;
– Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам хутбадан фориғ бўлганларидан сўнг у Зотга Аллоҳ таолонинг Моида сураси 3-ояти нозил бўлди: «Бугун сизлар учун динингизни комил қилдим, сизларга неъматимни тўкис қилиб бердим ва сизлар учун Исломни дин бўлишига рози бўлдим».
Қурбонлик куни, чошгоҳ вақти Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кулранг хачирга минган ҳолда саҳобаларга яна хутба қилдилар.
Ташриқ кунларининг ўртаси Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга Наср сураси нозил бўлди (у Зот бу суранинг ўзлари учун ўлим даракчиси эканини тушундилар ва сура нозил бўлиши билан яна хутба қилдилар)…
Муъоз ибн Жабал розияллоҳу анҳу вафот этди
Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу вафот этди.
Абу Зарр розияллоҳу анҳу Усмон розияллоҳу анҳунинг халифалик даврларида, 32 ҳижрий санада вафот этдилар.
Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг амакилари Аббос ибн Абдулмуттолиб розияллоҳу анҳу вафот этдилар.
Абдурроҳман ибн Авф розияллоҳу анҳу вафот этди.
Абу Дардо розияллоҳу анҳу вафот этди.
Зайд ибн Абду Роббиҳ Ансорий розияллоҳу анҳу вафот этди.
Салмон розияллоҳу анҳу ўттиз еттинчи ҳижрий йилда Мадоинда вафот этганлар.
Абдуллоҳ ибн Салом розияллоҳу анҳу вафот этди
Зубайр ибн Аввом розияллоҳу анҳунинг ўғиллари Урва ибн Зубайр вафот этди.
Ҳижрий 99-йил 2-муҳаррам куни умавийлар даврида мусулмонлар Маслама ибн Абдулмалик қўмондонлигида Қастантинияни (ҳозирги Истанбулни) қамал қилдилар. Ва ниҳоят ҳижрий 857-йилга (милодий 1453-йил) келиб, Муҳаммад Фотиҳнинг бошчилигида Қастантиния фатҳ қилинди.
Ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳунинг ўғиллари Абон ибн Усмон ибн Аффон вафот этди
Ваҳб ибн Мунаббиҳ розияллоҳу анҳу вафот этди.
Имом Муҳаммад Боқир ибн Али ибн Зайнул Обидин ибн Ҳусайн ибн Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу вафот этди.
Осим ибн Умар ибн Қатода розияллоҳу анҳу вафот этди.
Шуроҳбийл ибн Саъд ал-Хутомий ал-Маданий розияллоҳу анҳу вафот этди.
Муҳаммад ибн Шиҳоб Зуҳрий вафот этди.
Абдуллоҳ ибн Абу Бакр ибн Ҳазм Ансорий вафот этди.
Умавийлар давлатининг охирги халифаси Марвон ибн Муҳаммад ибн Марвон ибн Ҳакам қатл қилинди. У ўз даврида давлатни мудофааси ва фитналарни бартараф қилиш бўйича бемисл жасорат кўрсатган. Лекин у давлатни Аббосийлардан ҳимоя қилишга қодир бўлмади.
Мусо ибн Уқба вафот этди.
Маъмар ибн Рошид вафот этган.
Муҳаммад ибн Исҳоқ ал-Матлабий вафот этган.
Абоссийлар давлатининг ҳақиқий муассиси Абдуллоҳ ибн Муҳаммад ибн Али Абу Жаъфар Мансур вафот этди. Унинг даврида давлат ҳар томонлама мустаҳкамланди, куч-қудрати ва нуфузи янада кенгайди, фитналар бартараф қилинди. Энг аҳамиятлиси унинг даврида Бағдод шаҳри Аббосийлар давлати пойтахтига айланди.
Муҳаммад ибн Умар ал-Воқидий вафот этган.
Буюк тарихчилардан бири Муҳаммад ибн Умар Воқидий вафот этди. Бу зот ғазавот ва сийрат илмини мукаммал эгаллаган эди. Мадинада таваллуд топиб, ўша ерда олимлардан дарс олди ва Бағдодга кўчиб бориб, ўша ерда вафот этгунча илмий фаолият олиб борди. Унинг энг машҳур асари «Китобул-мағозий» ҳисобланади.
Абу Муҳаммад Абдулмалик ибн Ҳишом вафот этган.
Ҳижрий 239-йил 3-муҳаррам куни буюк ҳофизлардан бири Имом Усмон ибн Муҳаммад ибн Иброҳим ибн Абу Шайба вафот этди. Бу зот Имом Бухорий ва Муслимларнинг устози бўлган. У кишининг “Мусаннаф” номли машҳур асарлари ҳам бўлган.
Ҳижрий тўртинчи асрнинг луғат ва тафсир илми имомларидан бири Аҳмад ибн Муҳаммад ибн Исмоил Абу Жаъфар Нуҳҳос вафот этди. У Мисрда таваллуд топиб, ўша ерда катта бўлди ва таълим олди. У мусулмон умматига жудда катта манфаъатли илмий мерос қолдирди. «Иъробул-қуръон» ва «Шарҳул-муаллоқот» унинг энг машҳур асарларидан ҳисобланади.
Ҳижрий тўртинчи асрнинг араб адабиётининг олими Абул Фараж Али ибн Ҳусайн ибн Муҳаммад Асфаҳоний вафот этди. Унинг «Ал-ағоний» китоби адабиёт борасида ёзилган энг машҳур асарлардан бири саналади.
Ўрта асрнинг буюк қомусий олими Абу Райҳон Муҳаммад ибн Аҳмад Беруний Хоразмнинг қадимги пойтахти Кот шаҳрида туғилди. Айрим манбаларда Берунийни Кот шаҳрининг ташқарисида туғилган, шу сабабли уни “Беруний”, яъни “ташқарилик” деган тахаллус билан аташган дейишади.
Ёшлигиданоқ илм-фанга қизиқиши орта борди. Беруний кейинчалик машҳур олим Абу Наср Мансур ибн Ироқ қўлида таълим олди. Ибн Ироқ астрономия, геометрия, математикага оид бир қанча асарлар ёзиб, шулардан 12 тасини Берунийга бағишлайди. Беруний она тилидан ташқари яна бир қанча тилларни: араб, сўғдий, форс, сурёний, юнон ва қадимги яҳудий тилларини, кейинчалик Ҳиндистонда санскрит тилини ўрганади.
ХIХ асрдан бошлаб Европа ва Осиё мамлакатларида Беруний мероси билан қизиқиш янада кенг тус олди. Унинг асарлари лотин, француз, италян, немис, инглиз, форс, турк тилларига таржима этила бошланди. Беруний асарларига бағишланган европалик олимлар Ж.Рено, Э.Захау, Г.Зутер, Э.Видеман, К.Наллино, Ж.Сартон, Р.Райт, М.Меерхоф, осиё олимлари С.Х.Наср, М.Козим, С.Бараний, М.Низамуддин, Ш.Ялткай кабиларнинг китоблари, таржималари нашр этилди. Бу тадқиқотчилар Беруний ижодига жуда юқори баҳо бердилар.
Аббосийлар давлатининг таниқли шоири Муҳаммад ибн Ҳусайн ибн Мусо Шариф Ризо вафот этди. Унинг насаби Жаъфар Содиққа бориб тақалади. Унинг шеърлари жуда кўп китобларда келтирилади. Жумладан «Наҳжул балоға» китобининг муқаддимасида муаллиф томонидан келтирилган.
Ҳижрий 450-йил 30-робиъул-аввал куни (милодий 1058-йил 31-май) Шофеъий мазҳабининг машҳур фақиҳи, «Адабуд-дунё вад-дин», «Ал-аҳком ас-султония» ва «Қованин ал-визора» китоблари соҳиби Али ибн Муҳаммад Басрий Мовардий вафот этди.
Ҳижрий 450-йил 30-робиъул-аввал куни (милодий 1058-йил 31-май) Шофеъий мазҳабининг машҳур фақиҳи, «Адабуд-дунё вад-дин», «Ал-аҳком ас-султония» ва «Қованин ал-визора» китоблари соҳиби Али ибн Муҳаммад Басрий Мовардий вафот этди.
Буюк мусулмон тарихчилардан бири ҳамда фиқҳ ва ҳадис илмида имом бўлган Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Салома ибн Жаъфар Қузоъий вафот этди. У араб кутабхоналарига «Муснадул-қузоъий» деган муснад китобини тақдим қилган.
Султон Алб Арслон бошчилигида салжуқийлар Романус II қўмондонлигигидаги Рим қўшинига қарши жангга кирди. Бу жангда мусулмонларнинг қўли баланд келди ва душман аскарларини тор-мор қилди.
Ҳижрий бешинчи асрнинг ҳадис ва тарих илмининг буюк имомларидан бири ҳофиз Абу Бакр Аҳмад ибн Али ибн Собит Хатиб Бағдодий вафот этди. У кишининг таълифотлари кўп бўлиб, энг машҳури «Тариху Бағдод (Бағдод тарихи)» китобидир.
Бухоро шаҳри уч кунлик қамалдан сўнг Чингизхон томонидан босиб олинди. Моғуллар Бухоро аҳлини қирғин-барот қилдилар. Шаҳарни ёқиб юбориб, кулини кўкка совурдилар.
Ҳижрий 8 асрнинг мужаддиди, фиқҳ ва ҳадис имомларидан бири Умар ибн Руслан ибн Насир Сирожиддин Балқиний вафот этди. У Шофеъий фиқҳида китоблар таълиф этган. Унинг мусталаҳ илмидаги «Маҳосинул-истилоҳ» асари энг машҳур асарларидан ҳисобланади.
Усмонлилар давлати султони Муродхон II вафот этди. Вафотидан сўнг ўғли Муҳаммад Фотиҳ салтанат тахтига ўтирди.
Усмонлилар давлатининг 17-халифаси Мурод IV Султон Аҳмад I салтанат тахтига ўтирди.
Усмонлилар қўшини Хусрав Пошо қўмондонлигида Ҳамадон шаҳрини эгаллади. Ҳамадон шаҳри Теҳроннинг жанубий ғарб қисмида 250 км узоқда жойлашган шаҳардир.
Буюк тарихчи олимлардан бири Абдулҳай ибн Муҳаммад Акрий Ҳанбалий вафот этди. Бу зот Ҳанбалий фиқҳи алломларидан бири ҳисобланади. Унинг энг машҳур асарларидан бири «Шазаротуз-заҳаб фи ахбор ма заҳаб» ҳисобланади.
Усмонлилар давлати қўмондони Салим Кирай Болония подшоҳи Собяскийни «Буян» жангида мағлуб этди. Бу жангда болонияликлардан 6 минг аскар ҳалок бўлди, 5 минг аскар асир олинди.
Усмонлилар Жаркас Аҳмад Пошо қўмондонлигида олмон жангчиларини «Зарнит» жангида тор-мор қилди. Бу жангда 26 мингдан иборат олмон жангчисидан фақат 200 нафар аскар тирик қолди холос.
Усмонлилар қўшини олмон қўшинига қарши «Шарса» жангига кирди. Бу жангда Усмонлилар олмон қўшинидан мағлуб бўлди. Жангда Усмонлилардан 5 минг аскар шаҳид, олмонлардан 40 минг аскар ҳалок бўлди. Мазкур жангда Усмонлилар давлати бош вазири Фозил Мустафо Пошо шаҳид бўлди.
Усмонлилар давлати Винецига қарши уруш эълон қилди. Бу жанг 1718-йилга қадар давом этди. Бу жангда Усмонлиларнинг қўли баланд келиб, Винеция аскарларини тор-мор қилди ва Крит ороли билан Эгей денгизини қўлга киритди.
Туниснинг Зайтуна жомесида имом-хатиблик қилган, буюк фақиҳ алломалардан бири Ҳасан ибн Абдулкабир Ҳусайний вафот этди.
«Ал-азҳар» шайхларининг ўн олтичи имоми бўлган Ҳасан ибн Муҳаммад Аттор вафот этди. У ўз даврида араб маданияти билан ғарб маданиятини уйғунлаштирган. Турк ва француз тилларини мукаммал билган. У ўзидан луғат, мантиқ, калом илми ва усулул фиқҳ фанларида кўплаб асарлар қодирган.
Усмонлилар давлати султони Маҳмуд II Туркияда «Ҳуқуқий билимлар» номли иқтисод ва сиёсий фанлар бўйича ихтисослаштирилган институтни очди.
Ҳижрий 13 асрнинг буюк имомларидан бири саналган Абу Сано Шиҳобиддин Маҳмуд Алусий вафот этди. У зот Бағдодда таваллуд топиб, ўша ерда таҳсил олди ва кўп йиллар давоми турли минтақа ва шаҳарлардан келган талабаларга дарс бериш билан шуғалланди. У зот ўзидан мусулмон умматига жуда катта илмий мерос қолдирган. Жумладан, тафсир илмида ёзилган «Руҳул маъоний» у зотнинг энг машҳурларидан бири ҳисобланади.
Ҳижрий 1298-йил 4-муҳаррам куни мусулмон уламоларидан бири Саййид Али ибн Саййид Исмоил Мусавий Қазвиний вафот этди.
Усмонлилар қўшини Канстантин қўмондонлик қилган Юнонлар қўшини устидан ғалаба қозонди. Бу жанг Юнонистоннинг пойтахти Афинадан 150 км узоқ жойда бўлиб ўтди.
Ҳижрий 1318-йил 1-муҳаррам куни Усмонлилар султони Абдулҳамид II Байтуллоҳни зиёрат қилувчи ҳожиларга хизмат қилиш ва сафар машаққатини енгиллатиш мақсадида темир йўл қуришга амр қилди. Темир йўл қурилиши 9 йилда батамом тугатилди.
Туниснинг буюк адабиётшунос олими Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Басис таваллуд топди. У Зайтуна университетини тамомлаб, таълиф ва дарс бериш билан шуғулланди. Унинг қаламига мансуб жуда ҳам кўп асарлар мавжуд.
Ливан Республикаси мустақиллигини эълон қилди. Ливан истиқлолини эълон қилган араб мамлакатлари ичида биринчилардан ҳисобланади.
Жуда кўп машҳур китоблар муаллифи ва суннат набавиянинг фиҳристи борасида ёзилган асар соҳиби, буюк олим Муҳаммад Фуад Абдулбоқий вафот этди.
Буюк муҳаққиқ олимлардан бири Муҳаммад Муҳйиддин Абдулҳамид вафо этди. У зот Мисрдан таваллуд топиб, Азҳар шарифда таҳсил олди. Кўп йиллар мударрислик қилди. Унинг наҳв китобларига ёзган таҳқиқлари толиби илмлар ичида кенг оммалашди.
Тунислик буюк олим Муҳаммад Содиқ ибн Маҳмуд ибн Муҳаммад Яссис вафот этди. У кўп йиллар «Зайтуна» университетида таълим берган. У ўзидан жуда кўп илмий асарлар қолдирган.
