Ҳижратдан аввалги 78, милодий 547 йил (Пайғамбаримиздан қамарий ҳисобда 25, шамсий ҳисобда 24 ёш катта бўлган).

Набий алайҳиссаломнинг амакилари Ҳамза розияллоҳу анҳу туғилганлар.

Набий алайҳиссаломнинг оталари Абдуллоҳ вафот этган.

Машҳур «Фил воқеаси» содир бўлди

Ҳижратдан аввалги 53-йил, Фил йили, баҳор фасли, рабиъул аввал ойининг 8-, 9-, 10- ёки 12-куни, душанба, бомдод маҳали, милодий 571–йил апрел ойининг 19-23-кунлари ораси.

Абу Бакр Сиддиқ розияллоҳу анҳу таваллуд топганлар.

Пайғамбаримиз кўкрак сутидан чиқарилдилар

«Шаққи садр» - Пайғамбаримизнинг кўксларини ёриб, қалбларини тозалаш ҳодисаси содир бўлди

Пайғамбаримиз оналари Омина билан Мадинага борганлар

Пайғамбаримизнинг оналари Омина вафот этдилар

Пайғамбаримизни боболари Абдумутталиб ўз қарамоғига олган

Усмон ибн Аффон розияллоҳу анҳу таваллуд топганлар

Пайғамбаримизнинг боболари Абдулмутталиб вафот этди

Пайғамбаримизни туғишган ва мушфиқ амакилари Абу Толиб қарамоғига олди.

Пайғамбаримиз амакилари Абу Толиб билан тижорат карвонида Шом ўлкасига бордилар

Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу таваллуд топдилар

«Фижор» уруши бўлиб ўтди

«Ҳилфул фузул» - мазлумларни ҳимоя қилиш иттифоқи тузилди

Ҳижратдан аввалги 28, милодий 595 йил Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам Хадийжа розияллоҳу анҳунинг тижорат карвонларини Шом ўлкасига олиб бордилар (ўшанда Пайғамбаримиз йигирма беш ёшда эдилар)

Ҳижратдан аввалги 28, милодий 595 йил Пайғамбаримиз Хадийжа розияллоҳу анҳога уйлардилар (Пайғамбаримиз йигирма беш ёшда эдилар)

Ҳижратдан аввалги 26-25-йиллар, милодий 598-599-йиллар  Пайғамбаримизнинг тўпғич ўғиллари Қосим туғилган (Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам 27-28 ёшда эдилар)

Ҳижратдан аввалги 23, милодий 600 йил (Пайғамбаримиздан қамарий ҳисобда 30, шамсий ҳисобда 29 ёш кичик бўлган)

Ҳижратдан аввалги 23, милодий 600 йил (Пайғамбаримиз қамарий ўттиз ёшларида)

Ҳижратдан аввалги 20, милодий 603 йил (Пайғамбаримиз қамарий ўттиз уч ёшларида)

Ҳижратдан аввалги 19, милодий 604 йил (Пайғамбаримиз қамарий ўттиз тўрт ёшларида)

Ҳижратдан аввалги 18, милодий 605 йил (Пайғамбаримиз қамарий ўттиз беш ёшларида)

Ҳижратдан аввалги 18, милодий 605 йил (Пайғамбаримиз қамарий ўттиз беш ёшларида)

Пайғамбаримиз «Ҳиро» ғорига чиқа бошладилар

Ҳижратдан аввалги 13-йилнинг рабиъул аввал ойидан Рамазонгача, милодий 610-йил феврал ойидан августгача (Пайғамбаримиз қамарий ҳисобда қирқ - қирқ ярим ёшлари орасида)

Қуръони Каримнинг илк оятлари нозил бўлган.

Ҳижратдан аввалги 13-йил, нубувватнинг 1-йили, шаввол ойида, милодий 610-йил сентабр (иккичи ваҳий тушиши билан у зот «Расул», яъни «Расулуллоҳ» бўлганлар).

Ҳижратдан аввалги 13-йил, нубувватнинг 1-йили, шаввол ойида, милодий 610 йил сентабр, иккинчи ваҳий нозил бўлиши биланоқ.

Ҳижратдан аввалги 13-йил, нубувватнинг 1-йили, шаввол ойида, милодий 610 йил сентабр, иккинчи ваҳий нозил бўлиши биланоқ.

Нубувватнинг биринчи йили

Нубувватнинг дастлабки йиллари

Ҳижратдан аввалги 10-йил, нубувватнинг 4-йили, таҳминан Рамазон ойидан, милодий 613 йил июл.

Ошкора даъват бошланганидан кейин.

Ҳижратдан аввалги 10-йил, нубувватнинг 4-йили, шаввол ойида, ҳаж мавсуми яқинлашганида, милодий 613-йил август.

Ҳижратдан аввалги 9-йил, нубувватнинг 5-йили ўрталари, милодий 614 йил март-апрел

Аммор ибн Ëсир розияллоҳу анҳунинг ота-онаси Сумайя ва Ëсир розияллоҳу анҳумо шаҳид этилган. Ҳижратдан аввалги 9-йил, нубувватнинг 5-йили ўрталари, милодий 614 йил март-апрел.

Ҳижратдан аввалги 9-йил, нубувватнинг 5-йили ўрталари, милодий 614 йил, март-апрел.

Ҳимояси йўқ мазлум саҳобаларнинг Ҳабашистонга биринчи ҳижратлари бўлган. Ҳижратдан аввалги 9-йил, нубувватнинг 5-йили,  ражаб ойида, милодий 614-йил апрел-май (бу ҳижрат Ислом тарихида «Ҳабашистонга қилинган биринчи ҳижрат» номи билан қайд этилган).

Ҳижратдан аввалги 9-йил, нубувватнинг 5-йили, Рамазон ойида, милодий 614 йил июн-июл.

Ҳижратдан аввалги 9-йил, нубувватнинг 5-йили, шаввол ойида, милодий 614 йил, июл-август.

Ҳимоячиси йўқ мазлум саҳобаларнинг Ҳабашистонга иккинчи ҳижратлари бўлган. Ҳижратдан аввалги 8-йил, нубувватнинг 6-йили бошларида, милодий 614-йил оҳирлари (бу ҳижрат Ислом тарихида «Ҳабашистонга қилинган иккинчи ҳижрат» номи билан қайд этилган.

Ҳижратдан аввалги 8-йил, нубувватнинг 6-йили, милодий 615 йил.

Ҳижратдан аввалги 8-йил, нубувватнинг 6-йили, зулҳижжа ойида, милодий 615 йил сентябр

Ҳамза розияллоҳу анҳудан 3 кундан кейин, зулҳижжа ойида.

Ҳижратдан аввалги 7-йил муҳаррам ойидан, милодий 615 йил октябрдан.

Ҳижратдан аввалги 5-йил, нубувватнинг 9-йили, милодий 617 йил.

Ҳижратдан аввалги 4-йил, муҳаррам ойи, нубувватнинг 10-йили, милодий 618 йил сентабрда.

Ҳижратдан аввалги 4-йили, нубувватнинг 10-йили, ражаб ойида, милодий 619 йил феврал-март.

Ҳижратдан аввалги 4-йил, нубувватнинг 10-йили, Рамазон ёки шаввол ойида, милодий 619 йил май-июн.

Ҳижратдан аввалги 4-йил, нубувватнинг 10-йили, Рамазон ёки шаввол ойида, милодий 619-йил май-июн.

Пайғамбаримиз Сақиф қабиласини Исломга даъват қилиш ва ҳимояларига олишларини умид қилиб,  Тоифга борганлар. 

Ҳижратдан аввалги 4-йил, нубувватнинг 10-йили, шаввол ойида, милодий 619-йил июн.

Ҳижратдан аввалги 4-йил, нубувватнинг 10-йили, зулқаъда ойида, милодий 619-йил июн-июл (Пайғамбаримиз Тоифдан қайтаётиб Нахла водийсига тушганларида)

Ҳижратдан аввалги 3-йил, нубувватнинг 11-йили, зулҳижжа ойида, милодий 620-йил

Ҳижратдан аввалги 2-йил, нубувватнинг 12-йили, зулҳижжа ойида, милодий 621-йил июл (бу байъат Ислом тарихида «Биринчи Ақаба байъати» номи билан машҳур)

Ҳижратдан аввалги 2-йил, нубувватнинг 12-йили, зулҳижжа ойида, милодий 621 йил июл

Меърож кечаси, Исро воқеасидан олдин, Каъба ёнида.

Ҳижратдан бир йил олдин, нубувватнинг 13-йили, рабиъул аввал ойида, милодий 621 йил октябр (рожиҳ, яъни кучли қавлга кўри)

Меърож кечаси, Меърожда (бевосита)

Ҳижратдан аввалги 1-йил, нубувват 13-йили, зулҳижжа ойи, ташриқ кунларининг ўртаси, тунда, милодий 622 йил июн охири (бу байъат Ислом тарихида «Иккичи Ақаба байъати» ва «Байъатул-ҳарб» номлари билан қайд этилган).

Ҳижратдан бир йил аввал, нубувватнинг 13-йили зулҳижжа ойининг ўрталаридан, милодий 622 йил июл бошидан

Нубувватнинг 14-йили, 26-сафар, пайшанба куни эрталаб, милодий 622-йил 8-сентабр (Пайғамбаримиз Мадинага ҳижрат қилиш учун уйларидан чиққан кечанинг олдинги куни)

Нубувватнинг 14-йили, 27-сафар, жумага ўтар кечаси, милодий 622 йил 9 сентябр

Нубувватнинг 14-йили, 27-сафар, жумага ўтар кечаси, милодий 622 йил 9 сентабр

Ҳижрий 1-йил 1-рабиъул аввал, душанба тонгида, милодий 622 йил 12 сентабр

Ҳижрий 1-йил 8-рабиъул аввал, душанба куни, чошгоҳ маҳали, милодий 622 йил 19 сентябр

Ҳижрий 1-йил 8-12-рабиъул аввал, милодий 19-23-сентябр (Қубо тарихида қурилган илк масжид ҳисобланади)

Ҳижрий 1-йил 12-раъбиул аввал, жума куни, милодий 622 йил 23-сентябр. Ўша даврдаги Қубо қишлоғи билан Ясриб шаҳри ораси, Бану Солим водийсида (юз кишилик жамоат билан).

Ҳижрий 1-йил 12-рабиъул аввал, жума куни, жума намозидан кейин, милодий 622 йил 23 сентябр

Пайғамбаримиз Мадинага кирган кундан бошлаб (Аввал «Мадинатун-Набий» - Пайғамбар шаҳри деб номланган, кейинчалик қисқариб «Мадина» деб атала бошлаган. Чунки «Ясриб» «сўкиш», «ҳақорат қилиш» маъносида эди.

Пайғамбаримиз Мадинага кирган кундан бошлаб.

Ҳижрий 1-йил ҳижратнинг илк ойларида (бу билан улар бир-бирларига ёрдам берадиган, мол-мулкларига шерик ва мерос оладиган бўлишган. Мазкур биринчи гуруҳ 90-100 та бўлган, уларнинг тенг ярми муҳожир, қолган ярми ансор).

Ҳижрий биринчи йил ҳийратнинг дастлабки ойларида (Пайғамбаримиз бу билан улар орасида жоҳилият давридан қолган хусуматларни бекор қилганлар, қабилавий низоларга бутунлай барҳам берганлар ва кенг қамровли исломий вужудга келтирганлар).

Ҳижрий 1-йил ҳижратнинг дастлабки йилларида

Ҳижрий 1-йил ҳижратнинг дастлабки ойларида.

Ҳижрий 1-йил ҳижратнинг дастлабки ойларида (Ибн Салул аввал Мадина мушрикларининг, Бадр ғазотидан кейин эса, умрининг охиригача Мадина мунофиқларининг раҳбари бўлган).

Ҳижрий 1-йил Рамазондан олдинги ойларда.

Ҳижрий 1-йил Рамазон ойида, милодий 632-йил март (Ўшанда Ҳаж сурасининг 39-ояти нозил бўлган. Маълумки, Қурайш мушриклари душманликни биринчи бўлиб бошлашган эди. Шундан кейин Пайғамбаримиз улардан қасос олишга, уларга қарши уруш қилишга ва уларнинг мол-мулкларини мусодара этишга ҳақли бўлганлар. Лекин ишни уруш қилишдан бошламаганлар, балки Қурайш қабиласининг карвонларини қўлга киритиб, уларга иқтисодий зарба беришга ҳаракат қилганлар)

Ҳижрий 1-йил Рамазон ойида, милодий 623 йил март.

Ҳижрий 1-йил шаввол ойида, милодий 623 йил апрел.

Ҳижрий 1- ё 2-йил шаввол ойида милодий 623 ёки 624 йил апрел.

Ҳижрий 2-йил сафар ойида, милодий 623 йил август (бунга яна «Ваддод ғазоти» ҳам дейилади, чунки Пайғамбаримиз Ваддон водийсининг Абво қишлоғига бориш қайтганлар).

Ҳижрий 2-йил сафар ойида, милодий 623 йил август (Абво ғазотидан қайтаётганларида).

Ҳижрий 2-йил рабиъул аввал ойида, милодий 623 йил сентябр

Ҳижрий 2-йил рабиъул аввал ойида, 623 йил сентябр (бунга яна «Биринчи Бадр» ва «Кичик Бадр» ғазоти ҳам дейилади).

Ҳижрий 2-йил жумодус-соний ойида, милодий 623 йил декабр.

Ҳижрий 2-йил жумодис-соний ойида, милодий 623 йил декабр (Ушайра ғазотидан қайтаётганларида).

Ҳижрий 2-йил ражаб ойи ўрталарида, милодий 624 йил январ.

Ҳижрий 2-йил ражаб ойининг охирги куни, милодий 624 йил январ охирлари

Ҳижрий 2-йил шаъбон ойида, милодий 624-йил феврал

Ҳижрий 2-йил шаъбон ойида, милодий 624 йил феврал

Ҳийрий 2-йил шаъбон ойида, милодий 624 йил феврал

Ҳижрий 2-йил 17-Рамазон, «Фурқон» куни, милодий 624 йил 12 март.

Бадр ғазотидан кейин.

Биринчи Рамазон ҳайити намози ўқилди.

Ҳижрий 2-йил шаввол ойининг ўртаси, шанба куни, милодий 624 йил апрел.

Ҳижрий 2-йил зулҳижжа ойида, милодий 624 йил май-июн.

Пайғамбаримизнинг набиралари Ҳасан розияллоҳу анҳу туғилган. Ҳижрий 3-йил шаъбон ёки Рамазон ойида, милодий 625 йил феврал атрофи

Ҳижрий 3-йил 7-шаввол, шанба куни, милодий 625 йил, 22-март

Ҳижрий 3-йил 8-шаввол, якшанба куни, милодий 625 йил 23 март.

Ҳижрий 3-йил шаввол ойида, Уҳуд ғазотидан сўнг, милодий 624 йил март охирлари.

Ҳижрий 4-йил сафар ойида, милодий 625 йил июл-август

Ҳижрий 4-йил сафар ойида, милодий 625 йил июл-август

Ҳижрий 4-йил рабиъул аввал ойида, милодий 625 йил август-сентябр

Ҳижрий 4-йил рабиъул аввал ойида, милодий 625 йил август-сентябр

Пайғамбаримизнинг набиралари Ҳусайн розияллоҳу анҳу туғилганлар. Ҳижрий 4-йил шаъбон ойи бошларида, милодий 626 йил январ.

Ҳижрий 4-йил шаъбон ойида, милодий 626 йил январ (бу яна «Учинчи Бадр ғазоти», «Келишилган Бадр ғазоти» ҳам дейилади).

Ҳижрий 4-йил 25-шаввол, милодий 626-йил 29-март

Ҳижрий 5-йил 25-рабиъул аввал, милодий 626 йил 23 август

Ҳижрий 5-йил шаввол ойида, милодий 627 йил феврал-март (бунга яна «Аҳзоб ғазоти» ҳам дейилади).

Ҳижрий 5-йил зулқаъда ойида, милодий  627 йил март-апрел

Ҳижрий 5-йил зулқаъда ойида, милодий 627 йил март-апрел

Ҳижрий 5-йил зулқаъда ойида, милодий 627 йил март-апрел

Ҳижрий 6-йил муҳаррам ойида, милодий 627 йил май-июн

Ҳижрий 6-йилнинг зулҳижжа ойи охири ёки 7-йилнинг муҳаррам бошида, милодий 628 йил ўрталари.

Ҳижрий 6-йил шаъбон ойида, милодий 627 йил декабр - 628 йил январ (бунга яна «Мурайсиъ ғазоти» ҳам дейилади)

Ҳижрий 6-йил шаъбон ойида, милодий 627 йил декабр - 628 йил январ (Бану Мусталиқ ғазотидан кейин).

Пайғамбаримиз ҳижратдан кейин илк марта умра қилиш ниятида 1400-1500 саҳоба билан Макка сари йўлга чиққанлар. Ҳижрий 6-йил зулқаъда ойининг боши, душанба куни, милодий 628 йил март ойи ўртаси.

Ҳижрий 6-йил зулқаъда ойида, милодий 628 йил март (Усфон водийсида, аср намозидан олдин. Ўшанда Пайғамбаримиз саҳобаларни икки гуруҳга бўлиб, икл хавф намозини ўқиганлар).

Ҳижрий 6-йил зулқаъда ойида, милодий 628 йил март-апрел (Ҳудайбия қишлоғида).

Ҳижрий 6-йил зулқаъда ойида, милодий 628 йил март-апрел

Ҳижрий 7-йил бошларида, милодий 628 йил ўрталари.

Ҳижрий 7-йил муҳаррам ойида, милодий 628 йил май-июн

Ҳабашистондаги муҳожирларнинг охирги гуруҳи Жаъфар розияллоҳу анҳу бошчилигида Мадинага ҳижрат қилиб келишган. Ҳижрий 7-йил сафар ойида, милодий 628 йил июн-июл (Ҳайбар ғазоти тугаши билан).

Ҳижрий 7-йил сафар ойида, милодий июн-июл (Ҳайбар фатҳидан кейин)

Ҳижрий 7-йил сафар ойида, милодий 628 йил июн-июл (Хайбар ғазотидан кейин)

Ҳижрий 7-йил сафар ойида, милодий 628 йил июн-июл (Фадак сулҳидан кейин)

Ҳижрий 7-йил сафар ойида, милодий 628 йил июн-июл (Қуро фатҳидан кейин)

Ҳижрий 7-йил рабиъул аввал ойида, милодий 628 йил июл-август

Ҳижрий 7-йил рабиъул аввал ойида, милодий 628 йил июл-август

Ҳижрий 7-йил сафар ойи охирлари ёки рабиъул аввал бошларида, милодий 628 йил июл (Хайбар сафаридан Мадинага қайтаётганларида).

Ҳижрий 7-йил 10-жумодул аввал, сешанба кечаси, милодий 628 йил 14-сентябр

Ҳижрий 7-йил зулқаъда ойида, милодий 629 йил март

Пайғамбаримиз Бану Сулайм қабиласини Ислом динига даъват қилиш Абдул Авжо розияллоҳу анҳу бошчилигидаги сарийяни юборганлар. Ҳижрий 7-йил зулҳижжа ойида, милодий 629 йил апрел (Қазо умрадан қайтиб келганларидан сўнг)

Ҳижрий 8-йил жумодул-аввал ойида, милодий 629 йил август-сентабр

Ҳижрий 8-йил жумодул-аввал ойида, милодий 629 йил сентябр (Мутъа жангидан кейин)

Ҳижрий 8-йил шаъбон ойида, милодий 629 йил ноябр-декабр

Ҳижрий 8-йил 10-Рамазон, милодий 629 йил 31 декабр

Ҳижрий 8-йил 16-20-Рамазон, милодий 630 йил 6-10 январ

Пайғамбаримиз Қурайш ва Бану Кинона қабилаларининг Уззо номли энг катта бутларини бузиб ташлаш учун Ҳолид ибн Валид розияллоҳу анҳу бошчилигидаги сарийяни Нахла водийсига юборганлар. Ҳижрий 8-йил 25-Рамазон, милодий 630 йил 15 январ.

Пайғамбаримиз Ҳузайл қабиласининг Риҳот деган ерда жойлашган Сувоъ номли бутини бузиб келиш учун Амр ибн Ос розияллоҳу анҳу бошчилигидаги сарийяни юборганлар

Пайғамбаримиз Авс, Хазраж, Ғассон каби қабилаларнинг Қудайднинг Мушаллал деган ерида жойлашган Манот номли бутларини бузиш учун Саъд ибн Зайд Ашҳалий розияллоҳу анҳу бошчилигидаги сарийяни юборганлар

Пайғамбаримиз Бану Жузайма қабиласини Исломга даъват қилиш учун Холид ибн Валид розияллоҳу анҳу бошчилигидаги сарийяна юборганлар. Ҳижрий 8-йил шаввол ойи бошларида, милодий 630 йил январ охирлари.

Ҳижрий 8-йил 10-шаввол, чоршанба, милодий 630 йил 30-январ

Ҳижрий 8-йил шаввол ойининг иккинчи ярмида, милодий 630 йил феврал (Ҳунайн ғазотидан кейин).

Ҳижрий 8-йил зулқаъда ойида, милодий 630 йил март ойи боши

Ҳижрий 8-йил 24-зулқаъда, милодий 630 йил 14 март

Ҳижрий 8-йил зулҳижжа ойида, милодий 630 йил март-апрел

Ҳижрий 9-йил муҳаррам ойидан, милодий 630 йил апрел-май

Мадинага, яъни Пайғамбаримизнинг ҳузурларига турли қабила ва юртлардан элчи-вакиллар келиши бошланган

Пайғамбаримиз Бану Килоб қабиласини Исломга даъват қилиш учуш Заҳҳоқ ибн Суфён Килобий розияллоҳу анҳу бошчилигидаги сарийяни юборганлар.

Ҳижрий 9-йил рабиъул аввал ойида, милодий июн-июл

Пайғамбаримиз Жидда соҳиллари яқинида қароқчилик қилиш мақсадида йиғилган ҳабашлар гуруҳига қарши Алқама ибн Мужаззир Мудлижий розияллоҳу анҳу бошчилигидаги сарийяни юборганлар.

Ҳижрий 9-йил рабиъул аввал ойида, милодий 630 йил июн-июл

Пайғамбаримиз Той қабиласининг Фулс номли бутини бузиб ташлаш учун Али розияллоҳу анҳу бошчилигидаги сарийяни юборганлар.

Ҳижрий 9-йил рабиъул аввал ойида, милодий 630 йил июн-июл

Ҳижрий 9-йил жумодул аввал ойида, милодий 630 йил август-сентябр

Ҳижрий 9-йил жумодул аввал ойида, милодий 630 йил сентябр.

Ҳижрий 9-йил жумодул аввал ойида, милодий 630 йил сентябр

Ҳижрий 9-йил ражаб ойида, милодий 630 йил октябр-ноябр (бу сафарга эллик кун вақт кетган)

Ҳижрий 9-йил ражаб ойида, милодий 630 йил октябр-ноябр (Табук ғазотидан кейин. Пайғамбаримиз бу ҳақда саҳобаларга хабар берганлар ва Мадинадан туриб, ғойибона жаноза намози ўқиганлар).

Ҳижрий 9-йил зулқаъда ойида, милодий 631 йил феврал-март

Ҳижрий 9-йил зулқаъда ойи охирларида, милодий 631 йил март бошлари (аржаҳ кучлироқ қавлга кўра)

Пайғамбаримиз илк ҳаж ибодатини адо қилиш учун Абу Бакр розияллоҳу анҳуни уч юз нафар саҳобага бош қилиб юборганлар.

Ҳижрий 9-йил зулқаъда ойи охири ёки зулҳижжа бошида, милодий 631 йил март.

Ҳижрий 10-йил, милодий 631 йил апрел - 632 йил март ораси.

Ҳижрий 10-йил Рамазон ойида, милодий 631 йил декабр.

Пайғамбаримиз умрларидаги охирги Рамазонда Масжиди Набавийда йигирма кун эътикоф ўтирганлар.

Ҳижрий 10-йил 11-30-Рамазон, милодий 631 йил 10-29 декабрь

Ҳижрий 10-йил 25-зулқаъда, шанба куни пешин намозидан кейин, милодий 632 йил 21 феврал.

Ҳижрий 10-йил 4-зулҳижжа, якшанба куни бомдод намозидан кейин, милодий 632 йил 1 март (Масжиди Ҳаромга эса, чошгоҳ вақти кирадилар. Демак йўлга 8 кун кетган).

Ҳижрий 10-йил 8-зулҳижжа, Тарвия куни, милодий 632 йил 5 март.

Арафа куни эрталаб кун чиққанидан сўнг Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Арафотга йўл олдилар (у ерда 100 мингдан ортиқ (114 минг ё 124 минг ёки 144 минг) саҳобага хутба қилдилар);

– Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Ҳақиқатан, мен сизларнинг ичингизда бир нарсани қолдирдим, агар шунга асосан амал қилсангизлар, ҳеч қачон адашмайсизлар: у Аллоҳнинг Китоби (Қуръон)дир»[2] ва «Эй одамлар, мендан кейин Пайғамбар йўқ, сизлардан сўнг бошқа уммат йўқ. Огоҳ бўлинглар! Парвардигорингизга ибодат қилинглар, беш вақт намозингизни ўқинглар, бир ой рамазон рўзангизни тутинглар, бойликларингизнинг закотини кўнгилдан чиқариб беринглар, Парвардигорингизнинг Байти (Каъба)ни ҳаж қилинглар ва бошлиқларингизга итоат қилинглар − Парвардигорингизнинг жаннатига кирасизлар»[3], деган машҳур насиҳатларини ушбу Ҳажжатул вадоъ хутбасида айтганлар;

– Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам хутбадан фориғ бўлганларидан сўнг у Зотга Аллоҳ таолонинг Моида сураси 3-ояти нозил бўлди: «Бугун сизлар учун динингизни комил қилдим, сизларга неъматимни тўкис қилиб бердим ва сизлар учун Исломни дин бўлишига рози бўлдим».

Қурбонлик куни, чошгоҳ вақти Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам кулранг хачирга минган ҳолда саҳобаларга яна хутба қилдилар.

Ташриқ кунларининг ўртаси Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга Наср сураси нозил бўлди (у Зот бу суранинг ўзлари учун ўлим даракчиси эканини тушундилар ва сура нозил бўлиши билан яна хутба қилдилар)…

Ҳижрий 11-йил сафар ойи бошларида, милодий 632 йил апрел охири ёки май ойи боши (бироқ қўшин Мадинадан бир фарсаҳ 5,5 км узоқликдаги Журфга бориб тўхтаганида, Пайғамбаримизнинг тўсатдан бемор бўлиб қолганлари ҳақидаги хабар етиб келади ва қўшин тўхтаб туришга мажбур бўлади).

Ҳижрий 11-йил сафар ойи бошларида, милодий 632 йил апрел охири ёки май ойил боши

Ҳижрий 11-йил, 27-сафар, душанба куни, милодий 632 йил 23 май (вафотларидан икки ҳафта олдин).

Ҳийрий 11-йил 27-сафар, душанбадан 8-рабиъул аввал пайшанбагача, милодий 632 йил 23 май - 2 июн.

Ҳижрий 11-йил 5-рабиъул аввал, душанба куни, милодий 632 йил 30 май (ҳаётларининг сўнгги ҳафтасини шу уйда ўтказганлар).

Ҳижрий 11-йил 8-рабиъул аввал, пайшанба куни, милодий 632 йил 2 июн (вафотларидан тўрт кун олдин)

Ҳижрий 11-йил рабиъул аввалнинг 10- ёки 11-куни, шанба ё якшанба, милодий 632 йил 4 ёки 5 июн (вафотларидан бир ё икки кун олдин)

Ҳижрий 11-йил 11-рабиъул аввал, якшанба куни, милодий 632 йил 5 июн

Ҳижрий 11-йил 12-рабиъул аввал, душанба куни, чошгоҳ маҳали, милодий 632 йил 6 июн

Ҳижрий 11-йил 12-13-рабиъул аввал, душанба куни пешиндан сешанба тонгигача, милодий 632 йил 6-7 июн.

Ҳижрий 11 йил 13-рабиъул аввал, сешанба куни эрталаб, милодий 632 йил 7 июн.

Ҳижрий 11-йил 13-14-рабиъул аввал, сешанба чошгоҳ вақтидан чоршанбага ўтар кечасигача, милодий 632 йил 7-8 июн

Ҳижрий 11-йил 14-рабиъул аввал, чоршанбага ўтар кечаси, милодий 632 йил 8 июн

Ҳамза розияллоҳу анҳунинг қотили Ваҳший ибр Ҳарб Ҳабаший розияллоҳу анҳу Мусайлима каззобни ўлдирган. 

Ҳижрий 12-йил рабиъул аввал ойида, милодий 633 йил май-июн (Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг ҳалифалик даврида бўлиб ўтган Ямома жангида).

Муъоз ибн Жабал розияллоҳу анҳу вафот этди

Абу Зарр розияллоҳу анҳу Усмон розияллоҳу анҳунинг халифалик даврларида, 32 ҳижрий санада вафот этдилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг амакилари Аббос ибн Абдулмуттолиб розияллоҳу анҳу вафот этдилар.

Абдурроҳман ибн Авф розияллоҳу анҳу вафот этди.

Абдуллоҳ ибн Масъуд розияллоҳу анҳу вафот этди.

Абу Дардо розияллоҳу анҳу вафот этди.

Зайд ибн Абду Роббиҳ Ансорий розияллоҳу анҳу вафот этди.

Салмон розияллоҳу анҳу ўттиз еттинчи ҳижрий йилда Мадоинда вафот этганлар.

Абдуллоҳ ибн Салом розияллоҳу анҳу вафот этди

Абу Мусо Ашъарий розияллоҳу анҳу ҳижратнинг 44-йили 63 ёшларида Куфада вафот этдилар.

Жарийр ибн Абдуллоҳ розияллоҳу анҳу эллик биринчи ҳижрий санада вафот этдилар.

Зубайр ибн Аввом розияллоҳу анҳунинг ўғиллари Урва ибн Зубайр вафот этди.

Ҳижрий 99-йил 2-муҳаррам куни умавийлар даврида мусулмонлар Маслама ибн Абдулмалик қўмондонлигида Қастантинияни (ҳозирги Истанбулни) қамал қилдилар. Ва ниҳоят ҳижрий 857-йилга (милодий 1453-йил) келиб, Муҳаммад Фотиҳнинг бошчилигида Қастантиния фатҳ қилинди.

Ҳазрати Усмон розияллоҳу анҳу­нинг ўғиллари Абон ибн Усмон ибн Аффон вафот этди

Ваҳб ибн Мунаббиҳ розияллоҳу анҳу вафот этди. 

Имом Муҳаммад Боқир ибн Али ибн Зайнул Обидин ибн Ҳусайн ибн Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳу вафот этди.

Осим ибн Умар ибн Қатода розияллоҳу анҳу вафот этди.

Шуроҳбийл ибн Саъд ал-Хутомий ал-Маданий розияллоҳу анҳу вафот этди. 

Муҳаммад ибн Шиҳоб Зуҳрий вафот этди. 

Абдуллоҳ ибн Абу Бакр ибн Ҳазм Ансорий вафот этди. 

Умавийлар давлатининг охирги халифаси Марвон ибн Муҳаммад ибн Марвон ибн Ҳакам қатл қилинди. У ўз даврида давлатни мудофааси ва фитналарни бартараф қилиш бўйича бемисл жасорат кўрсатган. Лекин у давлатни Аббосийлардан ҳимоя қилишга қодир бўлмади.

Мусо ибн Уқба вафот этди. 

Маъмар ибн Рошид вафот этган.

Муҳаммад ибн Исҳоқ ал-Матлабий вафот этган.

Абоссийлар давлатининг ҳақиқий муассиси Абдуллоҳ ибн Муҳаммад ибн Али Абу Жаъфар Мансур вафот этди. Унинг даврида давлат ҳар томонлама мустаҳкамланди, куч-қудрати ва нуфузи янада кенгайди, фитналар бартараф қилинди. Энг аҳамиятлиси унинг даврида Бағдод шаҳри Аббосийлар давлати пойтахтига айланди.

Муҳаммад ибн Умар ал-Воқидий вафот этган.

Буюк тарихчилардан бири Муҳаммад ибн Умар Воқидий вафот этди. Бу зот ғазавот ва сийрат илмини мукаммал эгаллаган эди. Мадинада таваллуд топиб, ўша ерда олимлардан дарс олди ва Бағдодга кўчиб бориб, ўша ерда вафот этгунча илмий фаолият олиб борди. Унинг энг машҳур асари «Китобул-мағозий» ҳисобланади.

Абу Муҳаммад Абдулмалик ибн Ҳишом вафот этган.

Ҳижрий 239-йил 3-муҳаррам куни буюк ҳофизлардан бири Имом Усмон ибн Муҳаммад ибн Иброҳим ибн Абу Шайба вафот этди. Бу зот Имом Бухорий ва Муслимларнинг устози бўлган. У кишининг “Мусаннаф” номли машҳур асарлари ҳам бўлган.

Ҳижрий тўртинчи асрнинг луғат ва тафсир илми имомларидан бири Аҳмад ибн Муҳаммад ибн Исмоил Абу Жаъфар Нуҳҳос вафот этди. У Мисрда таваллуд топиб, ўша ерда катта бўлди ва таълим олди. У мусулмон умматига жудда катта манфаъатли илмий мерос қолдирди. «Иъробул-қуръон» ва «Шарҳул-муаллоқот» унинг энг машҳур асарларидан ҳисобланади.

Ҳижрий тўртинчи асрнинг араб адабиётининг олими Абул Фараж Али ибн Ҳусайн ибн Муҳаммад Асфаҳоний вафот этди. Унинг «Ал-ағоний» китоби адабиёт борасида ёзилган энг машҳур асарлардан бири саналади.

Ўрта асрнинг буюк қомусий олими Абу Райҳон Муҳаммад ибн Аҳмад Беруний Хоразмнинг қадимги пойтахти Кот шаҳрида туғилди. Айрим манбаларда Берунийни Кот шаҳрининг ташқарисида туғилган, шу сабабли уни “Беруний”, яъни “ташқарилик” деган тахаллус билан аташган дейишади.

Ёшлигиданоқ илм-фанга қизиқиши орта борди. Беруний кейинчалик машҳур олим Абу Наср Мансур ибн Ироқ қўлида таълим олди. Ибн Ироқ астрономия, геометрия, математикага оид бир қанча асарлар ёзиб, шулардан 12 тасини Берунийга бағишлайди. Беруний она тилидан ташқари яна бир қанча тилларни: араб, сўғдий, форс, сурёний, юнон ва қадимги яҳудий тилларини, кейинчалик Ҳиндистонда санскрит тилини ўрганади.

ХIХ асрдан бошлаб Европа ва Осиё мамлакатларида Беруний мероси билан қизиқиш янада кенг тус олди. Унинг асарлари лотин, француз, италян, немис, инглиз, форс, турк тилларига таржима этила бошланди. Беруний асарларига бағишланган европалик олимлар Ж.Рено, Э.Захау, Г.Зутер, Э.Видеман, К.Наллино, Ж.Сартон, Р.Райт, М.Меерхоф, осиё олимлари С.Х.Наср, М.Козим, С.Бараний, М.Низамуддин, Ш.Ялткай кабиларнинг китоблари, таржималари нашр этилди. Бу тадқиқотчилар Беруний ижодига жуда юқори баҳо бердилар.

Аббосийлар давлатининг таниқли шоири Муҳаммад ибн Ҳусайн ибн Мусо Шариф Ризо вафот этди. Унинг насаби Жаъфар Содиққа бориб тақалади. Унинг шеърлари жуда кўп китобларда келтирилади. Жумладан «Наҳжул балоға» китобининг муқаддимасида муаллиф томонидан келтирилган.

Ҳижрий 450-йил 30-робиъул-аввал куни (милодий 1058-йил 31-май) Шофеъий мазҳабининг машҳур фақиҳи, «Адабуд-дунё вад-дин», «Ал-аҳком ас-султония» ва «Қованин ал-визора» китоблари соҳиби Али ибн Муҳаммад Басрий Мовардий вафот этди.

Ҳижрий 450-йил 30-робиъул-аввал куни (милодий 1058-йил 31-май) Шофеъий мазҳабининг машҳур фақиҳи, «Адабуд-дунё вад-дин», «Ал-аҳком ас-султония» ва «Қованин ал-визора» китоблари соҳиби Али ибн Муҳаммад Басрий Мовардий вафот этди.

Буюк мусулмон тарихчилардан бири ҳамда фиқҳ ва ҳадис илмида имом бўлган Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Салома ибн Жаъфар Қузоъий вафот этди. У араб кутабхоналарига «Муснадул-қузоъий» деган муснад китобини тақдим қилган.

Султон Алб Арслон бошчилигида салжуқийлар Романус II қўмондонлигигидаги Рим қўшинига қарши жангга кирди. Бу жангда мусулмонларнинг қўли баланд келди ва душман аскарларини тор-мор қилди.

Ҳижрий бешинчи асрнинг ҳадис ва тарих илмининг буюк имомларидан бири ҳофиз Абу Бакр Аҳмад ибн Али ибн Собит Хатиб Бағдодий вафот этди. У кишининг таълифотлари кўп бўлиб, энг машҳури «Тариху Бағдод (Бағдод тарихи)» китобидир.

Бухоро шаҳри уч кунлик қамалдан сўнг Чингизхон томонидан босиб олинди. Моғуллар Бухоро аҳлини қирғин-барот қилдилар. Шаҳарни ёқиб юбориб, кулини кўкка совурдилар.

Ҳижрий 8 асрнинг мужаддиди, фиқҳ ва ҳадис имомларидан бири Умар ибн Руслан ибн Насир Сирожиддин Балқиний вафот этди. У Шофеъий фиқҳида китоблар таълиф этган. Унинг мусталаҳ илмидаги «Маҳосинул-истилоҳ» асари энг машҳур асарларидан ҳисобланади.

Усмонлилар давлати султони Муродхон II вафот этди. Вафотидан сўнг ўғли Муҳаммад Фотиҳ салтанат тахтига ўтирди.

Усмонлилар давлатининг 17-халифаси Мурод IV Султон Аҳмад I салтанат тахтига ўтирди.

Усмонлилар қўшини Хусрав Пошо қўмондонлигида Ҳамадон шаҳрини эгаллади. Ҳамадон шаҳри Теҳроннинг жанубий ғарб қисмида 250 км узоқда жойлашган шаҳардир.

Буюк тарихчи олимлардан бири Абдулҳай ибн Муҳаммад Акрий Ҳанбалий вафот этди. Бу зот Ҳанбалий фиқҳи алломларидан бири ҳисобланади. Унинг энг машҳур асарларидан бири «Шазаротуз-заҳаб фи ахбор ма заҳаб» ҳисобланади.

Усмонлилар давлати қўмондони Салим Кирай Болония подшоҳи Собяскийни  «Буян» жангида мағлуб этди. Бу жангда болонияликлардан 6 минг аскар ҳалок бўлди, 5 минг аскар асир олинди.

Усмонлилар Жаркас Аҳмад Пошо қўмондонлигида олмон жангчиларини «Зарнит» жангида тор-мор қилди. Бу жангда 26 мингдан иборат олмон жангчисидан фақат 200 нафар аскар тирик қолди холос.

Усмонлилар қўшини олмон қўшинига қарши «Шарса» жангига кирди. Бу жангда Усмонлилар олмон қўшинидан мағлуб бўлди. Жангда Усмонлилардан 5 минг аскар шаҳид, олмонлардан 40 минг аскар ҳалок бўлди. Мазкур жангда Усмонлилар давлати бош вазири Фозил Мустафо Пошо шаҳид бўлди.

Усмонлилар давлати Винецига қарши уруш эълон қилди. Бу жанг 1718-йилга қадар давом этди. Бу жангда Усмонлиларнинг қўли баланд келиб, Винеция аскарларини тор-мор қилди ва Крит ороли билан Эгей денгизини қўлга киритди.

Туниснинг Зайтуна жомесида имом-хатиблик қилган, буюк фақиҳ алломалардан бири Ҳасан ибн Абдулкабир Ҳусайний вафот этди.

«Ал-азҳар» шайхларининг ўн олтичи имоми бўлган Ҳасан ибн Муҳаммад Аттор вафот этди. У ўз даврида араб маданияти билан ғарб маданиятини уйғунлаштирган. Турк ва француз тилларини мукаммал билган. У ўзидан луғат, мантиқ, калом илми ва усулул фиқҳ фанларида кўплаб асарлар қодирган.

Усмонлилар давлати султони Маҳмуд II Туркияда «Ҳуқуқий билимлар» номли иқтисод ва сиёсий фанлар бўйича ихтисослаштирилган институтни очди.

Ҳижрий 13 асрнинг буюк имомларидан бири саналган Абу Сано Шиҳобиддин Маҳмуд Алусий вафот этди. У зот Бағдодда таваллуд топиб, ўша ерда таҳсил олди ва кўп йиллар давоми турли минтақа ва шаҳарлардан келган талабаларга дарс бериш билан шуғалланди. У зот ўзидан мусулмон умматига жуда катта илмий мерос қолдирган. Жумладан, тафсир илмида ёзилган «Руҳул маъоний» у зотнинг энг машҳурларидан бири ҳисобланади.

Ҳижрий 1298-йил 4-муҳаррам куни мусулмон уламоларидан бири Саййид Али ибн Саййид Исмоил Мусавий Қазвиний вафот этди.

Усмонлилар қўшини Канстантин қўмондонлик қилган Юнонлар қўшини устидан ғалаба қозонди. Бу жанг Юнонистоннинг пойтахти Афинадан 150 км узоқ жойда бўлиб ўтди.

Ҳижрий 1318-йил 1-муҳаррам куни Усмонлилар султони Абдулҳамид II Байтуллоҳни зиёрат қилувчи ҳожиларга хизмат қилиш ва сафар машаққатини енгиллатиш мақсадида темир йўл қуришга амр қилди. Темир йўл қурилиши 9 йилда батамом тугатилди.

Туниснинг буюк адабиётшунос олими Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Басис таваллуд топди. У Зайтуна университетини тамомлаб, таълиф ва дарс бериш билан шуғулланди. Унинг қаламига мансуб жуда ҳам кўп асарлар мавжуд.

Ливан Республикаси мустақиллигини эълон қилди. Ливан истиқлолини эълон қилган араб мамлакатлари ичида биринчилардан ҳисобланади.

Жуда кўп машҳур китоблар муаллифи ва суннат набавиянинг фиҳристи борасида ёзилган асар соҳиби, буюк олим Муҳаммад Фуад Абдулбоқий вафот этди.

Буюк муҳаққиқ олимлардан бири Муҳаммад Муҳйиддин Абдулҳамид вафо этди. У зот Мисрдан таваллуд топиб, Азҳар шарифда таҳсил олди. Кўп йиллар мударрислик қилди. Унинг наҳв китобларига ёзган таҳқиқлари толиби илмлар ичида кенг оммалашди.

Тунислик буюк олим Муҳаммад Содиқ ибн Маҳмуд ибн Муҳаммад Яссис вафот этди. У кўп йиллар «Зайтуна» университетида таълим берган. У ўзидан жуда кўп илмий асарлар қолдирган.