Абдулмутталиб ва унинг ўғли ҳамда замзам қудуғини кавлаётган пайтда улар билан қурайшликлар ўртасида бўлиб ўтган гап-сўзлар

Ибн Исҳоқ: Абдулмутталибга замзамнинг жойи ва қандай ҳолатда экани маълум қилингач, чўқморини олиб йўлга тушди. У ўша вақтдаги ёлғиз ўғли Ал-Ҳорисни ҳам ўзи билан бирга олиб кетди. У кавлашни бошлаб қудуқ атрофига ўрнатилган тошларга етганда хурсандлиги­дан такбир айтиб юборди. Шунда қурайшликлар унинг ўз мақсадига етганини билиб, олдига келиб: «Эй Абдулмутталиб! Бу отамиз Исмо­илнинг қудуғи. Унда бизнинг ҳам ҳаққимиз бор. Шунинг учун унга бизни ҳам шерик қиласан», – дейишди. Абдулмутталиб эса: «Мен бундай қила олмайман. Чунки бу иш фақат менга буюрилди», – деди. Улар эса: «Ё бизни шерик қиласан ёки сен билан душман бўламиз», – дедилар. Шунда у: «Ундай бўлса ўртамизда сизлар хоҳлаган бир ки­шини ҳакам қилайлик, у нима ҳукм чиқарса, рози бўлайлик», – деди. Қурайшликлар: «Бани Саъд ибн Ҳузайм қабиласида бир коҳина аёл бор. Ана ўшанинг олдига борамиз», – дейишди.

Коҳина аёл Шом тепаликларида яшар эди. Абдулмутталиб ўз қавм-қариндошлари билан йўлга чиқди. Қурайшдан эса ҳар бир уруғдан биттадан вакил йўлга чиқди. Улар кенг саҳро бўйлаб борар эдилар. Ҳижоз ва Шом ўртасидаги бир саҳрога етганларида Абдулмутта­либ ва уруғдошларининг сувлари тугаб қолди. Улар чанқоқликдан ҳалок бўлаёздилар. Шунда сафар ҳамроҳлари Қурайшнинг бошқа уруғларидан бўлган шерикларидан сув сўрадилар. Аммо улар бун­дан бош тортиб: «Биз саҳрода турибмиз, сувсизликдан ўлиб кетишни хоҳламаймиз», – дедилар. Абдулмутталиб Қурайш вакилларининг бу жавоби ҳамда ўзи ва уруғдошлари олдида жиддий хавф турганини кўриб: «Энди нима қиламиз?» – деди. Улар: «Сиз нима десангиз шу. Истаган ишингизни буюринг», – дедилар. Абдулмутталиб: «Менинг таклифим – ҳар бир киши ўзидаги бор нарсалар ёрдамида ўзи учун чуқур кавласин. Агар борди-ю, вафот этгудек бўлса, шериклари уни ўзи кавлаган чуқурга кўмадилар. Иш шу тарзда охирги одам қолгунгача давом этади. Чунки бир одамнинг юки бутун бир жамоа юкидан енгилроқдир», – деди. Улар: «Бу жуда маъқул фикр», – дейишди. Сўнг барчаси ишга киришиб, чуқур кавлай бошладилар. Чанқоқликдан сил­ласи қуриб, ўлимларини кута бошладилар. Буни кўрган Абдулмутта­либ: «Қасамки, бизнинг бу тарзда ўзимизни ҳалокатга ташлаб, атроф­ни айланиб сув қидирмасдан ўтиришимиз ожизликнинг ўзгинасидир. Шоядки, Аллоҳ атрофдаги ерларнинг биридан бизга сув насиб қилиб қолса. Шунинг учун атрофга тарқалинглар», – деди. Шунда барча атрофга тарқалиб кетди. Уларнинг бу ишларини Қурайш вакиллари кузатиб турар эдилар. Абдулмутталиб келиб уловига минди. У жойи­дан қўзғалган ҳамон отнинг туёқлари остидан чучук сув отилиб чиқа бошлади. Буни кўрган Абдулмутталиб ва шериклари хурсандчилик­дан такбир айтиб юбордилар. Абдулмутталиб отидан тушиб сувдан ичди. Унинг шериклари ҳам сувдан қонгунларича ичиб, мешларини тўлдириб олдилар. Сўнгра Абдулмутталиб қолган қабиладошларини чақириб: «Келинглар, бу сувдан ичинглар. Уни Аллоҳнинг ўзи бизга етказди», – деди. Улар ҳам ўз ташналикларини қондиришгач: «Аллоҳ номи билан қасам ичиб айтамизки, иш сенинг фойданг ва бизнинг зараримизга ҳал бўлди, эй Абдулмутталиб! Қасамки, биз энди сен би­лан замзам ҳақида асло мунозара қилмаймиз. Замзамни сенга мана шундай саҳродан сув чиқариб берган Зотнинг ўзи ато этган. Энди тўғри қудуғинг олдига боравер», – дедилар. Абдулмутталиб ва барча­лари ортга қайтиб, фолбин аёл олдига бормадилар.

Ибн Исҳоқ: юқоридаги гаплар Али ибн Абу Толиб розияллоҳу анҳунинг зам­зам ҳақидаги менгача етиб келган сўзлари эди. Бундан ташқари, бошқа бир одам Абдулмутталибдан ривоят қилиб айтишича, унга замзамни кавлаш буюрилган пайтда шу шеър айтилган:

Лойқаси йўқ, мусаффо сув сўраб дуо қил

Ки, Аллоҳ ўз ҳожиларини сероб этур.

Обод бўлгач, ундан ҳеч хавф қилинмас.

Шундан сўнг Абдулмутталиб қурайшликлар олдига чиқиб: «Би­либ қўйинглар, менга замзамни кавлаш буюрилди», – деди. Улар: «Сенга қудуқнинг қаердалиги маълум қилиндими?» – дедилар. Аб­дулмутталиб: «Йўқ», – деди. Шунда улар: «Ундай бўлса бориб замзам ҳақида туш кўрган жойингда яна ётиб ухла. Агар бу туш Аллоҳдан келган рост туш бўлса, сенга унинг жойи кўрсатилади. Аксинча,

шайтондан бўлса, тушингда ҳузурингга келган кимса қайтиб келмай­ди», – дедилар. Абдулмутталиб аввалги дам олган жойига бориб ухла­ди. Тушида ўша кимса олдига келиб: «Замзамни кавла. Уни кавлаб асло пушаймон бўлмайсан. У отанг Иброҳимнинг улуғ мероси бўлиб, асло камаймайди. У ҳожилар чанқоғини босиб, тақсимлангани билан камаймайдиган даражада кўпдир. Назр қилганлар қудуқ олдида ўз назрларини адо этадилар. У сендан кейингилар учун улуғ мерос си­фатида қоладиган неъмат бўлиб, сен билган баъзи нарсалардек эмас. У ҳозир тезак ва қонлар орасида қолган», – деди.

Ибн Ҳишом: бу ва бундан олдинги гаплар Али розияллоҳу анҳу келтириб ўтган сўзлардир.

Ибн Исҳоқ: айтишларича, Абдулмутталибга замзамни кавлаш буюрилганда: «У қаерда?»− деб сўради. Унга замзамнинг Ан-Намл қишлоғида экани, эртага қарға чўқиётган жойда бўлиши айтилди. Асл ҳақиқатни эса Аллоҳнинг ўзи билади.

Шундан сўнг Абдулмутталиб ўзи билан бирга Ал-Ҳорис исм­ли ўғлини олиб йўлга чиқди. У Ан-Намл қишлоғига борди. У ерда қурайшликлар остида қурбонликларини сўядиган Исоф ва Нои­ла номли бутлар олдида бир қарғанинг ерни чўқиётганини кўрди. Ишорага кўра, чўқморини қўлига олиб кавлай бошлади. Қурайш аҳли унинг мақсади жиддий эканини кўргач: «Биз бу икки бутимиз олдини кавлашингга йўл қўймаймиз», – дедилар. Абдулмутталиб ўғлига: «Чуқурни кавлаб бўлгунимгача мени улардан ҳимоя қилиб тур. Қасамки, мен ўзимга буюрилган ишни охирига етказмай қўймайман», – деди. Қурайшликлар жанжалдан фойда йўқлигини кўриб, уни холи қолдирдилар. Абдулмутталиб бироз кавлагандан сўнг қудуқ тошлари кўриниб, хурсандлигидан такбир айтиб юборди. Атрофда­гилар эса унинг кўрган туши рост эканлигига ишонч ҳосил қилишди. Абдулмутталиб кавлаш пайтида тилладан ясалган иккита кийик ҳайкалини топиб олди. Уларни журҳумликлар Маккадан чиқиб кета­ётган пайтда кўмиб кетган эдилар. Шунингдек, Абдулмутталиб Шом­да ясалган бир нечта қилич ва темир совутлар ҳам топди. Буни кўрган қурайшликлар: «Эй Абдулмутталиб, бу бойликда бизнинг ҳам улуши­миз бор», – дейишди. У эса: «Асло! Аммо келинглар, барчамиз учун адолатли иш қилайлик, яъни ёй ўқи билан фол кўрайлик», – деди. Қурайшликлар: «Буни қандай қиламиз?» – дейишди. Абдулмутталиб: «Иккита ёй ўқини Каъба учун, иккитасини ўзим учун ва иккитасини сизлар учун атайман, шунда кимнинг иккала ўқи ҳам бир нарса учун чиқса, ўша нарса уники ва кимнинг иккала ўқи қолиб кетса, унга ҳеч нарса йўқ бўлади», – деди. Улар: «Тўғри айтдинг», – дедилар. Шун­дан сўнг у иккита сариқ ўқни Каъба учун, иккита қора ўқни ўзи учун ва иккита оқ ўқни қурайшликлар учун атади. Улар ўқларни Ҳубал олдидаги эгасига топширдилар.[1] Абдулмутталиб Аллоҳга ёлборган ҳолда кутиб турарди. Ўқлар эгаси уларни бир қоп ичига солиб ара­лаштирди, кейин кетма-кет ола бошлади. Шунда иккита тилла учун аталган икки сариқ ўқ Каъбага чиқди, қиличлар ва совутлар учун аталган иккита қора ўқ Абдулмутталибга чиқди. Қурайшликлар ўқи эса охирида қолиб кетди. Шундан сўнг Абдулмутталиб қиличларни эритиб, Каъба учун эшик ясатди. Иккита тилла кийикни ҳам эритиб эшикларни безатдилар. Айтишларича, Каъбанинг биринчи марта тил­ла билан зийнатланиши ана шу бўлган экан. Сўнгра Абдулмутталиб келган ҳожиларга замзам сувини тарқатишни йўлга қўйди.