Бадр ғазоти улуғ ибрат ва дарсларни ўз ичига олади. Шунингдек, у ўз динларининг вазифаларини бажаришда ихлосли бўлган, иймонларининг асосларини маҳкам тутган мўминлар учун Аллоҳ таолонинг ёрдами, мададига боғлиқ ажойиб мўъжизаларни ҳам ўз ичига олади. Биз ана шулар ҳақида қисқача айтиб ўтамиз: Биринчи: Бадр ғазотининг аввалги сабабига қарайдиган бўлсак, мусулмонлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан чиқишларидан мақсад уруш, жанг қилиш бўлмаган, балки Абу Суфён бошчилигида Шом шаҳридан қайтаётган карвонни эгаллаб олиш бўлганлиги маълум бўлади. Лекин Аллоҳ таоло бу бандаларига каттароқ ўлжани, буюкроқ ғалабани ирода қилди - улар истаётган карвонни улардан узоқлатиб, ўрнига улар кутмаган Қурайш лашкарини юборди. Бунда икки ишга далил бор: Биринчи иш: кўпчилик олимларнинг иттифоқ қилишларича, душманнинг мулки мусулмонларга нисбатан босиб олиниши мумкин бўлган мол ҳисобланади. Лекин Маккадаги мол-мулклари, ҳовли-жойлари ва оилаларидан ажраб, қувиб чиқарилган муҳожирлар учун Абу Суфённинг карвонини босиб олишда бошқа узрлари ҳам бор эди, у Маккада қолган ва мушриклар эгаллаб олган мулкларининг эвазини олиш ҳаракати эди. Иккинчи иш: бу ҳаракатнинг машруълиги -қонунийлигига қарамасдан Аллоҳ таоло мўмин бандаларига ундан кўра буюкроқ, зиммаларидаги бурчларига лойиқроқ мақсадни ирода қилди. Яъни у Аллоҳнинг Динига даъват қилиш ва бу йўлда жиҳод қилиш, Аллоҳнинг Сўзини олий қилиш йўлида жонни ҳам, молни ҳам фидо қилишдир. Шу сабабдан Абу Суфённинг карвони қутилиб кетди, унинг эвазига эса Қурайш жанг майдонида мағлуб бўлди. Мусулмонларни бундай тарбия қилиш қуйидаги оятда ёрқин намоён бўлади:«Ўшанда (эй мўминлар), Аллоҳ икки тоифадан (яъни карвон ва қўшиндан) бирини сизлар учун (ўлжа) қилишга ваъда берган эди. Сизлар қурол-яроғсиз тоифа (яъни карвон) ўзингиз учун бўлишини истаган эдингиз. Аллоҳ эса Ўз Сўзлари билан ҳақиқатни барқарор этишни ва кофирларнинг думини қирқишни (йўқ қилишни) ирода қилган эди» (Анфол сураси, 7-оят). Иккинчи: мусулмонлардан карвон қутилиб, ўрнига тўла қуролланган Қурайш лашкари бостириб келаётган ҳолатда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бу иш ҳақида саҳобалари билан қандай маслаҳатлашганлари ҳақида фикр юритсак, катта аҳамиятга эга бўлган шаръий бир далолатнинг гувоҳи бўламиз: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобалари билан маслаҳат қилиш асосини лозим тутдилар. У Зотнинг ҳаётларига назар ташлайдиган бўлсак, шаръий сиёсат ва тадбирларга алоқадор, Қуръонда зикр қилинмаган ишларда мазкур асосни лозим тутганликларини кўрамиз. Шунинг учун ҳам мусулмонлар Аллоҳнинг Китобида ва Расулининг суннатларида зикри собит бўлмаган ишларда маслаҳат қилишни муҳим, зарурий асос эканлигига ижмоъ қилганлар. Аммо Қуръон ва Ҳадисда аниқ белгилаб кўйилган ишларда маслаҳатга ҳеч қандай ўрин қолмайди. Учинчи: зийрак ўқувчи шундай савол бериши мумкин: Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам нега Абу Бакр, Умар ва Миқдод розияллоҳу анҳумларнинг жавоблари билан кифояланмай, қавмдан ҳам жавоб кутдилар ва Саъд ибн Муознинг сўзларини эшитгандан кейингина хотиржам бўлдилар, кўнгиллари кўтарилди? Жавоб: Пайғамбар соллаллоху алайҳи васаллам бу борада ансорларнинг ҳам фикрларини билишни истадилар. Яъни ансорлар бу масалага Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Байъатул-ақабадаги аҳдлашувларининг бандларига чекланган ҳолларида ёндашадиларми (у ҳолда ахдлашувда қайд этилганидек Пайғамбар алайҳиссалом ансорларни жангга ва у Зотни фақат Мадинанинг ичкарисида ҳимоя қилишга чақиришлари, мажбур қилишлари мумкин, ташқарисида эмас) ёки исломий туйғулари ва Аллоҳга берган буюк аҳдлашувларидан келиб чиқиб ёндашадиларми, у ҳолда бу буюк ахдлашувнинг ҳақларини адо қилишлари, унинг масъулиятини зиммаларига олишлари лозим бўлади. Яъни Саъд ибн Муъоз берган жавобдан бизга маълум бўладики, ҳижратдан аввал Маккада ансорлар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга берганлари байъат Аллоҳ таолога берган байъат экан. Улар Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни Мадинага ҳижрат қилганларида ҳимоя қилишга ваъда беришар экан, бу билан улар Аллоҳнинг Дини ва Шариатини ҳимоя қилишни ҳам назарда тутганлар. Улар аҳдлашувнинг ҳарфий матнини эмас, балки Аллоҳ таолонинг қуйидаги ояти ўз ичига олган буюк битимни бўйинларига олганлар: «Албатта, Аллоҳ мўминларнинг жонларини ва молларини улардан жаннат баробарига сотиб олди — улар Аллоҳ йўлида жанг қилишиб (кофирларни) ўлдирадилар ва (ўзлари ҳам Аллоҳ учун шаҳид бўлиб) ўлдириладилар» (Тавба сураси. 111-оят). Шунинг учун ҳам Саъд бундай жавоб берди: «Дарҳақиқат, биз Сизга иймон келтирганмиз, Сизни тасдиқлаганмиз ва Сиз келтирган нарса ҳақ эканлигига гувоҳлик бериб, бу тўғрида ўз хоҳиш ва иродамиз билан аҳду паймонимизни берганмиз. Бас, нима қилишни ирода қилсангиз, биз Сиз билан биргамиз. Сизни Ҳақ билан юборган Зотга қасамки, агар биз билан мана бу денгизга бориб, унга шўнғисангиз, биз ҳам Сиз билан бирга шўнғиймиз». Тўртинчи: (Аллоҳ таолога ёлбориб дуо қилишнинг аҳамияти). Юқорида айтиб ўтганимиздек, Пайғамбар алайҳис-салоту вас-салом саҳобаларига ғалаба хушхабарини берар, ҳатто ҳар хил ерларга ишора қилиб: «Бу фалончининг ўлиш жойи...», деб қўллари билан кўрсатар ҳам эдилар. Воқеъда ҳам худди шундай бўлди - ўшалардан ҳар бири Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам кўрсатган айни жойларда ўлишди. Шунга қарамасдан у Зот ўша жума куни кечаси ўзлари учун тиклаб берилган чодирда кафтларини самога чўзиб Аллоҳ таолога ваъда қилган ғалабасини беришини сўраб зорланиб дуолар қилдилар, ҳатто устларидан ридолари тушиб кетди. Шунда Абу Бакр розияллоҳу анҳунинг раҳми келиб у Зотни ушлаб: «Кифоя қилар, эй Расулуллоҳ, Аллоҳ таоло ваъдасини амалга оширгувчидир», деди. «Мен Қурайш қавмининг ҳалок бўлажак ўринларини кўриб турибман», дейиш даражасида хотиржам бўлган инсон нега бунчалар зорланиб дуо қилдилар? Жавоб: Пайғамбар алайҳис-салоту вас-саломнинг хотиржам бўлишлари, ғалабага ишонишлари Аллоҳ таоло у кишига қилган ваъдани ҳамда Аллоҳ таоло ваъдасига хилоф қилмаслигига сидқидилдан ишонганлари учундир. Аммо қўлларини самога чўзиб дуо-тазарруъга берилишлари Аллоҳга қуллик бурчи бўлиб, инсон айни ана шу нарса учун яритилгандир. Сабабу воситалар қанчалар бисёр бўлмасин, ғалаба фақат Аллоҳнинг ҳузуридан ва У Зотнинг иродаси биландир. Аллоҳ азза ва жалла бизни чин дилдан, ўз ихтиёримиз билан қуллик қилишимизни хоҳлайди. Аллоҳга қулликнинг энг яқин кўриниши у Зотга тазарруъли ва хокисор бўлишдадир. Инсоннинг бошига тушадиган қийинчиликлар, турли мусибатлар унга Аллоҳнинг қули эканини эслатиб турадиган, эътиборини Аллоҳнинг буюклиги ва қудратига қаратадиган омиллардир. Шунда у Аллоҳ таолодан паноҳ излайди, у Зотнинг олдида ўзининг заифлигига, қуллигига иқрор бўлади, ҳар қандай фитна-балолардан омонлик сўрайди. Агар инсон ўзининг ҳаётида мана шу ҳақиқатни англаб етган бўлса ва ҳаёт йўлини ана шу ҳақиқат билан давом эттирса, Аллоҳ таоло бандаларига буюрган йўлни топган бўлади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи в салламнинг узун дуоларида, Роббига ғалаба беришини сўраб зорланишларида ўз аксини топган қуллик сабабли ўша жангдаги буюк Илоҳий мададга лойиқ бўлдилар. Қуйидаги ояти карима шунга далолат қилади: «Ўшанда сизлар Парвардигорингиздан мадад тилаганингизда, У сизларга ижобат қилиб:«Мен сизларга кетма-кет келадиган минг фаришта билан мадад берурман», деди(Анфол сураси, 9-оят). Энди Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳолатларидаги қуллик, хокисорлик кўриниши билан Абу Жаҳлдаги туғён, мутакаббирлик кўринишини солиштириб кўринг. У шундай деган эди: «Бадрни эгаллаб, у ерда уч кун турмагунимизча, туялар сўйиб, зиёфатлар уюштириб, шаробхўрлик ва ўйин-кулгу қилмагунимизча ҳаргиз ортга қайтмаймиз. Шунда араблар бизнинг бу юришимизни, жамланишимизни кўриб мангу қўрқувда қоладилар». Натижа қандай бўлди - хокисорликнинг натижаси иззат, ғалаба бўлди. Мутакаббирликнинг натижаси эса мағлубият, хорлик, ўлим бўлди. Бу Аллоҳнинг абадий қонунидир. Бешинчи: (Фаришталар билан мадад бериш). Бадр мусулмонлар учун берилган энг катта мадад мўъжизасига гувоҳ бўлди. Аллоҳ таоло мусулмонларга улар билан бирга жанг қиладиган фаришталарни юборди. Бу Қуръон ва саҳиҳ ҳадислар далолати билан собит ҳақиқатдир. Ибн Ҳишом ривоят қилади: Пайғамбар алайҳис-салоту вас-салом чодирларида бироз мудрагандек бўлдилар-да, кейин сергакланиб: «Хушхабар, эй Абу Бакр, сизга Аллоҳнинг ёрдами-ғалабаси келди, ана Жаброил отининг тизгинидан ушлаб, елкаларига чанг қўнган ҳолда етаклаб келяпти», дедилар. Қуръонда айтилган фаришталар билан мадад беришдан мурод руҳий мадад, маънавий кўмак деб тушунадиганларнинг фикри нотўғрилигига далил Аллоҳ таоло уларни мингта деб чекланган адад билан зикр қилишидир: «У сизларга ижобат қилиб: «Мен сизларга кетма-кет келадиган минг фаришта билан мадад берурман», деди» (Анфол сураси, 9-оят). Фаришталарнинг тушиши мусулмонларнинг қалбларини хотиржам қилиш учун ва адади ҳам, кучи ҳам ўзларига уч баробар бўлган душманларига қаршиАллоҳ йўлида биринчи бор жанг қилиш тажрибаси олдида турган ҳолларида қилган дуо-илтижоларига ҳиссий ижобат бўлиши учун эди. Зотан ғалаба-ёрдам фаришталарнинг мадади билан эмас, балки ёлғиз Аллоҳ таолонинг даргоҳидан бўлур. Қуйидаги оят айни шу ҳақиқатни баён қилади: «Аллоҳ фақат хушхабар бўлсин, деб ва кўнгилларингиз хотиржам бўлиши учун шундай қилди. Ғалаба (аслида фаришталар сабабли ё саноқларингизнинг кўплиги ёки қурол-аслаҳаларингизнинг қуввати билан эмас, балки) фақат Аллоҳнинг даргоҳидан бўлур. Ҳақиқатан, Аллоҳ Ғолиб ва Ҳикматлидир» (Анфол сураси 10- оят). Олтинчи: (Ўликларнинг қабрдаги ҳаёти). Расулуллоҳ соллаллоху алайҳи васаллам Бадрда ҳалок бўлган мушрикларнинг жасадлари чукурликка ташланган пайтда уларга қараб баланд овозда гапиришларида ва улар ҳақида Умар розияллоҳу анҳуга айтган сўзларида ўликлар учун ҳам ўзига хос, биз унинг моҳиятини билмайдиган руҳий ҳаёт мавжудлигига, қабрда азоб ва роҳат борлигига далолат бордир.
