Ҳар хил китобларда Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг туғилган кунлари деб рабиул аввал ойининг 1-, 2-, 17-, 18-, 21-, 22-кунлари кўрсатилади ёки рамазон ойининг 12-си, деб ҳам маълумот берилган. Аммо аллома ибн Касир каби муҳаққиқ уламоларимиз бу тўғрида тадқиқотлар олиб бориб, бу маълумотларнинг асоссиз, ишончсиз, яъни саҳиҳ маълумотларга терс эканини очиқ баён қилишган.[1]

Саҳобалар, тобеъинлар, муҳаддислар, тарих, сийрат, фалакиёт олимлари ҳамда муҳаққиқ жумҳур уламоларнинг хулосалари бундай: «Пайғамбаримиз милодий 571 – Фил йили баҳор фасли душанба куни тонг вақтида туғилганлар. Бу кун милодий 20 ёки 22 апрелга тўғри келади. Қамарий рабиул аввал ойининг эса 8-, 9-, 10- ёки 12-кунидир.

Рабиул аввалнинг 8-куни туғилганлари ҳақидаги нақл Абдуллоҳ ибн Аббос, Жубайр ибн Мутъим ва Бароъ ибн Озиб[2] розийаллоҳу анҳумдан ривоят қилинган[3]. Ибн Ҳазм[4] ва улуғ тобеъин Муҳаммад ибн Жубайрлар[5] у Зотнинг таваллудларини «Рабиул аввал ойининг саккизинчи куни», дейишган.

Ибн Абдул Барр баъзи тарихчиларнинг мана шу маълумотни саҳиҳ-тўғри деганларини келтирган[6].

Муҳаммад ибн Мусо ал-Хоразмий бу маълумотни қатъий деб ҳисоблаб: «Бундан бошқаси тўғри эмас, зоҳирий тарихчилари мана шунга ижмоъ қилишган», деган[7].

Ҳофиз Абул Хаттоб Умар ибн Диҳя ал-Калбий аз-Зоҳирий «Ат-танвир фи мавлидил башарин назир» китобида ушбу маълумотни бошқа маълумотлардан афзал ва устун кўрган.

Имом Табарий «Хулосату сияри саййидил башар» китобида кўп олимларнинг бу маълумотни тўғри деганларини қайд этиб ўтади.

Ҳофиз Қасталоний аш-Шофиъий: «Кўп аҳли ҳадис мана шу маълумотни ихтиёр этишган», деган[8].

Қузоъий: «Астрономик тақвим-жадвал олимлари бу маълумот борасида иттифоқ қилишган», деб айтади[9].

Рабиул аввалнинг 9-куни туғилганлари ҳақидаги хабарлар Шайх Муҳаммад Хузарийнинг «Нурул яқин», Муҳаммад Сулаймон Мансурфурийнинг «Раҳматул лил оламин», Шайх Сафиюр Раҳмон Муборакфурийнинг «Ар-раҳиқул махтум», Доктор Абдуллоҳ Фақиҳнинг «Фатовош шабакатил исломия», Шайх Али ибн Нойифнинг «Мавсуъатул буҳуси вал мақолотил илмия», Иброҳим ал-Ибёрийнинг «Ал-Мавсуъатул Қуръония» (1/25), мисрлик тарихчи Муҳаммад Талъатбек Ҳарбнинг «Тариху дувалил араби вал ислом», Саййид Маҳмуд Тарозий (Олтинхонтўра)нинг «Нурул басар», Собит ҳожи Абдул Боқий ўғлининг «Сийрату хотамин набиййин» китобларида баён қилинган.

«Ал-Мавсуъатул исломиятул муъосира» китоби (5/366) муаллифлари ҳам мана шу ҳисобни қабул қилишган.

Машҳур олим Али Тантовий (1909 – 1999) мана шу маълумотни бошқа маълумотлардан афзал ва устун кўрган[10].

Миср расадхонасининг собиқ мудири, фалакиётшунос олим, геометрия фанлари мутахассиси Маҳмуд Пошо милодий 571 йил рабиул аввал ойининг 9-куни душанбага тўғри келишини илмий асослаб берган[11].

Шунингдек, «Hijri-Gregorian Converter» яъни, милодийдан ҳижрийга ва ҳижрийдан милодийга ўтказадиган махсус компьютер ҳисоблагич дастури орқали ҳисоблаганимизда, милодий 571 йилдаги рабиул аввал ойининг 9-куни душанбага тўғри келди.

«Рабиул аввалнинг 10-куни туғилганлар», деган маълумотни Муҳаммад ибн Саъд «Ат-табақотул кубро» китобида келтирган.

Шунингдек, Ҳофиз Абул Хаттоб Умар ибн Диҳянинг «Ат-танвир фи мавлидил башарин назир» китобида, ибн Асокирнинг Абу Жаъфар ал-Боқирдан қилган ривояти[12], Шаъбий[13] ва Абу Жаъфар Муҳаммад ибн Али[14]нинг ривоятларида ҳам шу кун экани баён қилинган.

Имом Заҳабий: «Шайхимиз Абу Муҳаммад Димётий аш-Шофиъий ўзи таълиф қилган «Ас-сийратун набавия» китобида: «Абу Жаъфар Муҳаммад ибн Алининг (рабиул аввал ойининг 10-куни) ривояти билан Абу Маъшар Нужайҳнинг (рабиул аввал ойининг 12-куни) ривоятини келтириб, Абу Жаъфарнинг ривояти (яъни, 10-кун) тўғри, деган», дейди [15].

Рабиул аввалнинг 12-куни туғилганлари ҳақидаги маълумот эса Абдуллоҳ ибн Аббос, Жобир розийаллоҳу анҳум[16], Ибн Ҳиббон[17], Муҳаммад ибн Исҳоқ[18], ибн Ҳишом[19], Абу Маъшар Нужайҳ[20] ва ибн Халдун[21]лардан ривоят қилинган[22]. Шунингдек, ибн Касир «Ал-бидоя ван ниҳоя», ибн Ражаб ад-Димашқий «Латоифул маъориф», Мовардий «Аъломун нубувваҳ», ибн Саййидиннас аш-Шофиъий «Уюнул асар», доктор Муҳаммад ибн Абдур Раҳмон аш-Шойиъ «Нузулул Қуръон», Доктор Муҳаммад Саъид ибн Рамазон ал-Бутий «Фиқҳус сийра», Доктор Шавқий Абу Халил «Атласус сийратин набавия», Муҳаммад Хаббоз «Баъсул ҳимам ли мужази сийрати саййидил умам», «Ал-лажнатуд доимати лил буҳусил илмияти вал ифто» фатволарида, Алихонтўра Соғуний «Тарихи Муҳаммадий», Аҳмад Лутфий «Саодат асри қиссалари» китобларида ҳамда, шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳазратлари «Ҳадис ва Ҳаёт», 19-жузи ва «Мавлид ҳақидаги хилоф» номли илмий мақолаларида рабиул аввал ойининг ўн иккинчи куни дейишган.

Усмонли турк давлати даврида бу кунни «Мавлиди набий» (Пайғамбар туғилган кун) сифатида қутланиши буюрилган[23].

Аммо рабиул аввал ойининг 12-куни туғилганлар деган маълумот машҳур бўлса-да, ибн Аббос билан Жобир розиялоҳу анҳунинг бу ҳақидаги ривояти ровийлари ичида узилиш борлигини муҳаддислар баён қилишган.

Қолаверса, турк олими Закои Кўнрапа «Пайғамбаримиз ва ашараи мубашшара» асарида Аҳмад Росимнинг: «Айтилган ривоятларнинг энг тўғриси – Пайғамбаримизнинг рабиул аввал ойининг 12-куни дунёга келганларини билдирувчи ривоятдир», деган хулосасини келтириб, кетидан «Шу билан бирга, бу куннинг душанба кунига тўғри келмаганини ҳам унутмаслик керак», дейди.

Хулоса:

Мазкур маълумотларни санад мезонида ўлчасак, рабиул аввал ойининг 8- ёки 10-куни асосли бўлиб чиқади. Фалакиётшунослик тақвими асосида ҳисобласак, 9-куни илмий ҳисоб бўлади. Машҳурлик жиҳатини эътиборга олсак, 12-куни кучли бўлади.

Пайғамбаримизнинг туғилган кунларини аниқлаш ўрнида имом Қасталонийнинг: «Пайғамбаримизнинг туғилган вақтлари рабиул аввал ойидир, куни эмас (яъни, туғилган ойлари аниқ, у рабиул аввал ойидир, куни эса маълум эмас)[24], деган хулосаларини келтириш ўринли бўлса керак.

Энди, Пайғамбаримиз алайҳис саломнинг туғилган кунларига муносабат ўрнида қуйидаги хулосаларни келтирамиз:

Закои Кўнрапа: «Пайғамбаримизнинг хотирини ёд этишни истаган ҳар бир мусулмон бунинг учун аниқ бир кунни танлаши шарт эмас. Қиймат кун ё соатга эмас, шахснинг ҳартомонлама комил ва намуна бўлишига боғлиқдир. У зотнинг шахсиятига кўрсатиладиган ҳурмат-эҳтиромни у ёки бу кунда маросим ўтказиш билан адо этиб бўлмайди. Бу нарса ул зотга энг самимий ришталар билан боғланиш орқали амалга оширилиши мумкин», дейди[25].

Муфтий Усмонхон Алимов ҳазратлари «Улуғ зот таваллуд топган кун» номли мақолаларида: «Бугунги кунда Пайғамбаримиз таваллуд топган муборак кунларини хотирлаш ва ул зотнинг сийрати санияларини ўқиб ўрганиб ва эшитиш билан бирга, бутун оламга раҳмат этиб юборилган Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаёт тарзлари, хулқ-одобларидан ўрнак олиб яшамоғимиз лозимдир», деганлар.

Шайх Муҳаммад Содиқ ҳазратлари «Мавлид ҳақидаги хилоф» деб номланган илмий мақолаларида бундай хулоса берганлар: «Рабиул аввал ойи ҳижрий йил ҳисобида учинчи ойдир. Бу ой мусулмонлар учун алоҳида маҳбуб ойдир. Унда Роббул оламиннинг ҳабиби, оламларнинг сарвари Муҳаммад мустафо соллаллоҳу алайҳи васаллам таваллуд топганлар. Шунинг учун ҳам бу ойга мусулмон уммати «мавлид ойи» номини берган. Мавлид ойида улар ўз пайғамбарлари соллаллоҳу алайҳи васалламнинг туғилишлари ва буюк ҳаётларини эсга оладилар. У зот соллаллоҳу алайҳи васалламга бўлган аҳдларини янгилайдилар ва ҳаётлари ҳамда сийратларини яна ҳам мукаммалроқ ўрганиш ҳаракатида бўладилар. Қуръони азимуш шаънда улуғ хулқ эгаси сифатида васф қилинган, ўзларининг хулқлари Қуръон бўлган, ҳусни хулқлиларнинг имоми бўлган Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мавлид-туғилишларини эслаётган бугунги кунимизда у кишига тўлиқ эргашадиган, у кишининг хулқларини ўзига хулқ қилиб оладиган, у кишининг таълимотларини тўлиқ ўзлаштириб, ер юзида тирик Қуръон бўлиб юрадиган мусулмон умматининг қайтадан туғилиши учун ҳаракат бошлаш зарурлигини ҳам эслашимиз лозим. Маҳбуб Пайғамбаримиз Муҳаммад соллаллоҳу алайҳи васалламнинг мавлидларини эслар эканмиз, у кишига содиқ уммат бўлиш аҳдини янгилаймиз, у Зотга саловоту саломлар юборамиз, Аллоҳ таолодан бу дунёда у кишига эргашиб яшашликни насиб этишини, у дунёда Ўзининг розилигига ва Пайғамбарининг шафоатига муяссар қилишини сўраймиз. Омин.

Аллоҳдан Пайғамбаримиз Муҳаммад Мустафога беадад саловот ва саломларимизни етказишини илтижо қиламиз.

Абдул Азим ЗИЁУДДИН