Тун яримлангач, уйғонар ва юзларидан уйқу (асорати)ни кетказар ва муборак хушбўй оғизларини янада муаттар қилиш учун тишларини мисвок қилардилар.

Сўнг сукунат қоплаган тунда осмонга қараб тафаккур қилар ва Оли Имрон сурасининг 190-оятидан 200-оятигача ўқирдилар:

إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لَآيَاتٍ لِأُولِي الْأَلْبَابِ (190) الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِهِمْ وَيَتَفَكَّرُونَ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذَا بَاطِلًا سُبْحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ (191) رَبَّنَا إِنَّكَ مَنْ تُدْخِلِ النَّارَ فَقَدْ أَخْزَيْتَهُ وَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ أَنْصَارٍ (192) رَبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِيًا يُنَادِي لِلْإِيمَانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرْ عَنَّا سَيِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الْأَبْرَارِ (193) رَبَّنَا وَآتِنَا مَا وَعَدْتَنَا عَلَى رُسُلِكَ وَلَا تُخْزِنَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّكَ لَا تُخْلِفُ الْمِيعَادَ (194) فَاسْتَجَابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّي لَا أُضِيعُ عَمَلَ عَامِلٍ مِنْكُمْ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ فَالَّذِينَ هَاجَرُوا وَأُخْرِجُوا مِنْ دِيَارِهِمْ وَأُوذُوا فِي سَبِيلِي وَقَاتَلُوا وَقُتِلُوا لَأُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئَاتِهِمْ وَلَأُدْخِلَنَّهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ ثَوَابًا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَاللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الثَّوَابِ (195) لَا يَغُرَّنَّكَ تَقَلُّبُ الَّذِينَ كَفَرُوا فِي الْبِلَادِ (196) مَتَاعٌ قَلِيلٌ ثُمَّ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمِهَادُ (197) لَكِنِ الَّذِينَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا نُزُلًا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ لِلْأَبْرَارِ (198) وَإِنَّ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَمَنْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ وَمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِمْ خَاشِعِينَ لِلَّهِ لَا يَشْتَرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ ثَمَنًا قَلِيلًا أُولَئِكَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ (199) يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (200)

Маъноси:

«190. Албатта, осмонлар-у ернинг яратилишида ҳамда кеча ва кундузнинг алмашиб туришида ақл эгалари учун оят(белги)лар бор.

 191. Улар Аллоҳни тик турган, ўтирган ва ёнбошлаган ҳолларида зикр қиладилар ва осмонлар-у ернинг яратилиши ҳақида тафаккур қиладиларки: «Роббимиз, буни бекорга яратганинг йўқ, Ўзинг поксан, бизни олов азобидан сақлагин.

 192. Роббимиз, албатта, Сен кимни оловга киритсанг, батаҳқиқ, уни шарманда қилибсан. Ва золимларга ҳеч қандай ёрдам берувчилар йўқ.

 193. Роббимиз, биз «Роббингизга иймон келтиринг!» деб иймонга чорлаётган нидо қилувчини эшитдик ва иймон келтирдик. Роббимиз, бизни мағфират қилгин ва ёмонликларимизни ўчиргин ҳамда аброрлар билан бирга ўлдиргин.

 194. Роббимиз, бизга расулларингга ваъда қилган нарсаларингни бергин ва бизни қиёмат куни шарманда қилмагин. Албатта, Сен ваъдага хилоф қилмассан».

195. Робблари уларга: «Мен сизлардан эркагу аёл амал қилувчининг амалини зое қилмасман. Баъзингиз баъзингиздансиз. Ҳижрат қилган, диёрларидан чиқарилган, Менинг йўлимда азият чеккан, жанг қилган ва қатл этилганларнинг ёмонликларини ўчиргайман ҳамда уларни албатта остларидан анҳорлар оқиб турган жаннатларга киритгайман, Аллоҳ ҳузуридан савоб ўлароқ», – дея ижобат қилди. Ва Аллоҳ ҳузурида гўзал савоб бўлган Зотдир.

 196. Куфр келтирганларнинг юрт кезишлари сени алдаб қўймасин.

197. Озгина матоҳ. Сўнгра жойлари жаҳаннамдир. У қандай ҳам ёмон ётоқ!

198. Лекин Роббларига тақво қилганлар учун остларидан анҳорлар оқиб турган жаннатлар бўлиб, уларда мангу қолувчидирлар, Аллоҳ ҳузуридан зиёфат ўлароқ. Аллоҳ ҳузуридаги нарса аброрлар учун яхшидир.

199. Албатта, аҳли китоблардан Аллоҳдан хокисорлик ила қўрқиб, Аллоҳнинг оятларини арзон баҳога сотмай, Аллоҳга, сизларга нозил қилинган нарсага, ўзларига нозил қилинган нарсага иймон келтирадиганлари бордир. Ана ўшаларга Робблари ҳузурида ажрлар бордир. Албатта, Аллоҳ ўта тез ҳисоб қилувчидир.

200. Эй иймон келтирганлар! Сабр қилинг, сабрда устун келинг, қўриқчиликда шай туринг ва Аллоҳга тақво қилинг, шоядки, зафар топсангиз».

Юқорида айтиб ўтилган ўн оятни тиловат қилгач, осиб қўйилган сув сақланадиган тери халтанинг олдига келиб, ундан бир идишга сув солиб мукаммал таҳорат олар, сўнг ётишда кийган изор[1]ларини ечиб, бошқа изор ва ридо кияр ва тунги намозни ўқишга киришардилар[2].

Гоҳида таҳажжуд ўқишдан олдин Аллоҳга тасбеҳ айтиб кейин намозни бошлардилар. Намоздан олдинги тасбеҳ ва улуғлаш Аллоҳга юзланишга руҳни тайёрлашдек эди гўё.

Оиша онамиз бу ҳақда шундай деган эдилар:

«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам қечқурун уйғонсалар, ўн марта «Аллоҳу Акбар», ўн марта «Алҳамдулиллаҳ», ўн марта «Субҳаналлоҳи ва биҳамдиҳи», ўн марта «Субҳанал маликил қуддус», ўн марта истиғфор сўрар, ўн марта «Ла илаҳа иллаллоҳ» ва ўн марта «Эй Аллоҳим, мен сендан дуё ва охират торлигидан паноҳ сўрайман», – дер эдилар. Сўнг намозни бошлардилар»[3].

Тунги намозни икки ракъат енгил намоз ўқиш билан бошлардилар.

Одамларга имом бўлганда енгил номоз ўқиб берсалар, ўзлари алоҳида намоз ўқиганда узоқ ўқирдилар. Барча намозлари ичида энг узуни кечки намозлари бўларди. Аллоҳнинг: «Тунда (бедор бўлиб, намозга) туринг! Фақат озгина (ухлашга вақт қолсин!)», деган амрига итоат қилиб тунлари узоқ намоз ўқирдилар.

Ҳамма қаттиқ уйқуга кетган ғафлат пайтида оламлар Роббисига юзланиб, хокисорлик билан ибодат қилардилар.

Таҳажжуд намозларида узун сураларни қироат қилар, раҳмат оятини ўқиганда Аллоҳнинг раҳматини сўрар, азоб оятини ўқиганда паноҳ сўрар, тасбеҳ оятларини ўқиганда тасбеҳ айтардилар[4].

Таҳажжуд намозларига гувоҳ бўлган Ибн Масъуд розияллоҳу анҳу унинг узунлигини васфлаб шундай дейди:

«Бир кеча Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан намоз ўқидим. Қиёмда узоқ тураверганларидан бир ёмон иш қилмоқчи ҳам бўлдим». Менга: «Нима қилмоқчи бўлдинг?» – дейилди. «Набий соллаллоҳу алайҳи васалламни (тик) қўйиб, ўзим ўтириб олмоқчи бўлдим», – дедим»[5].

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам тунги намозни узоқ ўқиганларидан муборак оёқлари шишиб кетар эди. Шунда у кишига: «Аллоҳ сизнинг аввалгию охирги гуноҳларингизни мағфират қилган бўлса. Нима учун ўзингизни бунча қийнайсиз», – дейилганда, у зот соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Шукр қилувчи банда бўлмайинми?!» – дердилар[6].

Гоҳида таҳажжуд намозининг бир ракъатида беш порадан кўпроқ Қуръон оятларидан ўқирдилар. Ҳузайфа розияллоҳу анҳу ўзи гувоҳ бўлган таҳажжуд васфида шундай деган:

«Кечаларнинг бирида Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам билан намоз ўқидим. Бақара сурасини ўқиш билан бошладилар. Юзинчи оятда рукуъ қилсалар керак, десам қироатда давом этдилар. Бақарани бир ракъатда ўқиб рукуъ қилсалар керак, десам, Нисо сурасини бошладилар. Кейин Оли Имрон сурасини бошладилар. Уни оҳиста ўқирдилар. Қачон тасбеҳ ояти ўтса тасбеҳ айтар, қачон сўраладиган жойи келса сўрар, қачон паноҳ тилайдиган жойи келса паноҳ тилардилар. Сўнгра рукуъ қилиб, рукуъларида: «Субҳана роббиял ъазийм», – деб айтардилар. Рукуъларининг миқдори ҳам қиёмларига яқин бўларди. Сўнгра: «Самиъаллоҳу лиман ҳамидаҳ», – деб, рукуъда турганлари каби узоқ турардилар. Сўнгра сажда қилиб: «Субҳана роббиял аъла», – деб айтардилар. Саждаларининг миқдори ҳам қиёмларига яқин бўларди»[7].

Бир марта битта оятни таҳажжуд намозида такрор-такрор ўқиб, тонгга қадар бошқа оятга ўтмаганлар.

Абу Зарр розияллоҳу анҳу бу ҳақда шундай деган:

«Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам «Агар уларни азобласанг, албатта, улар (Ўз) бандаларингдир. Борди-ю, уларни кечирсанг, албатта, Сен Азиз (қудратли) ва Ҳаким (ҳикматли)дирсан»[8] оятини таҳажжуд намозида қайта-қайта такрорлайвериб тонг оттирдилар»[9].

Таҳажжуд намозидаги саждаларида кўп дуо қилардилар. Умматларини ҳам бу лаҳзалардан фойдаланиб, ҳожатини Аллоҳдан сўрашга тарғиб қилиб: «Банданг Роббисига энг яқин бўладиган ҳолати сажда қилган пайтида», – дер эдилар[10].

Саждаларида қуйидаги дуони қилардилар:

«اللَّهُمَّ لَكَ سَجَدْتُ وَبِكَ آمَنْتُ وَلَكَ أَسْلَمْتُ سَجَدَ وَجْهِى لِلَّذِى خَلَقَهُ وَصَوَّرَهُ وَشَقَّ سَمْعَهُ وَبَصَرَهُ تَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ، اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِى ذَنْبِى كُلَّهُ، دِقَّهُ وَجِلَّهُ، وَأَوَّلَهُ وَآخِرَهُ، وَعَلاَنِيَتَهُ وَسِرَّهُ، اللَّهُمَّ أَعُوذُ بِرِضَاكَ مِنْ سَخَطِكَ، وَبِمُعَافَاتِكَ مِنْ عُقُوبَتِكَ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنْكَ لاَ أُحْصِى ثَنَاءً عَلَيْكَ، أَنْتَ كَمَا أَثْنَيْتَ عَلَى نَفْسِكَ»

«Аллоҳумма лака сажадту. Ва бика аманту. Ва лака асламту. Сажада важҳи лиллази соввараҳу ва шаққа самъаҳу ва басараҳу. Табараколлуҳу аҳсанул холиқийн. Аллоҳумма иғфирлий занбий куллаҳу, диққоҳу ва жиллаҳу ва аввалаҳу ва охироҳу, ва ъалониятаҳу ва сирроҳу. Аллоҳумма аъузу биризока мин сахотика ва бимуъафатика мин ъуқубатика ва аъузу бика минка ла уҳсий санаан ъалайка анта кама аснайна ъала нафсика»[11].

Маъноси: «Аллоҳим, Сенга сажда қилдим, Сенга иймон келтирдим ва Сенга бўйин эгдим. Юзим халқ қилувчи, сурат берувчи ва кўзни, қулоқни очувчи Зотга сажда қилди. Яратувчиларнинг энг гўзали – Аллоҳ баракотлидир! Аллоҳим гуноҳларимни барчасини, кичик ва каттаси, аввалию-охири, очиқчасию-яширинини кечиргини. Аллоҳим Сенинг розилигинг ила ғазабинг­дан, офиятинг ила уқубатингдан паноҳ тилайман. Сендан (яъни ғазабингдан) паноҳ тилайман. Сенинг саноингни ҳисоблай олмайман. Сен Ўзингга сано айтганингдексан».

Мана инсониятнинг афзали, пайғамбарларнинг саййиди, Аллоҳнинг ҳабиби! Бу зот Одам алайҳиссаломдан қиёматга қадар келадиган барча инсониятнинг энг афзали бўлишлари бежиз эмас.

Таҳажжудни саккиз ракъатгача ўқирдилар. Уч ракъат витр намози билан якунлардилар. Витрни бошлашдан олдин онамизни уйғотар, онамиз ҳам туриб витрни ўқиб олардилар[12].

Намозларини уйда кичкина бўйра устида ўқирдилар. Намоз ўқиганда Оиша онамиз кўндалангига қибла томонда ётар, Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саждага бормоқчи бўлсалар, онамиз оёқларини йиғиштириб олар, қиёмга турсалар яна оёқларии чўзардилар[13].

Оиша онамиз ўзлари билан содир бўлган воқеани баён қилиб шундай дейдилар:

«Бир кеча тўшакда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламни йўқотиб қўйдим. Қидириб кўрган эдим, қўлим оёқларининг ўртасига тегди. Саждагоҳда эканлар. Икки оёқлари эса тик турарди. Саждада: «Аллоҳумма аъувзу биризоока мин сахотика. Ва бимуъаафатика мин ъуқувбатик. Ва аъувзу бика минка. Лаа уҳсий санаан ъалайка. Ангта камаа аснайта ъалаа нафсик», – деб айтардилар[14].

Маъноси: «Аллоҳим, Сенинг розилигинг ила ғазабинг­дан, офиятинг ила уқубатингдан паноҳ тилайман. Сендан (яъни ғазабингдан) паноҳ тилайман. Сенинг саноингни ҳисоблай олмайман. Сен Ўзингга сано айтганингдексан».

Гоҳида оналаримизни уйқуларини бузмаслик учун масжидга чиқиб, таҳажжуд намозини ўқирдилар[15].