Абу Узайҳир ад-Давсий қиссаси

Ибн Исҳоқ: ал-Валиднинг ўлими яқинлашганда ўғилларини чақирди. Улар уч киши эди: Ҳишом ибн ал-Валид, ал-Валид ибн ал-Валид ва Холид ибн ал-Валид. Уларга: «Эй болаларим! сизга учта нарсани васият қиламан, асло уларни зое этманг. Биринчиси Хузоъада­ги қон даъвойим бўлиб, асло унга қўл урманг. Аллоҳга қасам ичаман ва ҳақиқатан биламанки, улар айбдор эмаслар. Лекин бугундан кей­ин бу билан айбланмасангиз, деб қўрқаман. Иккинчиси Сақифдаги фоизимдир. Уни олмагунгача қўйманг. Учинчиси Абу Узайҳирнинг номусимга қилган тажовузини асло жавобсиз қолдирманг», – деди. Абу Узайҳир унга бир қизни никоҳлаб берган, кейин эса ўлгунгача уни никоҳли жуфтига яқинлаштирмаган эди.

Валид ибн ал-Муғира вафот этгач, Бани Махзум Хузоъанинг қаршисига чиқиб ал-Валиднинг товонини талаб қилиб: «Уни сиз­дан бўлган бир одамнинг ўқи ўлдирди», – дейишди. (Бани Каъбнинг Бани Абдулмутталиб ибн Ҳошим орасида иттифоқи бор эди). Хузоъа уларнинг талабини рад этди. Натижада ўзаро ҳажвия шеърлар айти­либ, улар орасида вазият жиддийлашди. (ал-Валидга теккан ўқ Бани Каъб ибн Амрдан, хузоалик бир одамнинг ўқи эди). Шунда Абдуллоҳ ибн Абу Умайя ибн ал-Муғира ибн Абдуллоҳ ибн Умар ибн Махзум шундай деди:

Мен кафилманки, сиз юрасиз ва қочасиз,

Ва Заҳронни211 тулкилар увиллаган ҳолда қолдирасиз,

Водийнинг энг кўп қисмида ва Атруқдаги сувни ташлаб қочасиз,

Кейин эса «Қайси ал-Арок яхшироқдир?» деб сўрайсиз,

Биз қонимиз интиқом олинмайдиган ва қарши курашлар бизга устун кела олмайдиган кишилармиз.

Заҳрон ва ал-Арок, Хузоъадан Бани Каъб уруғининг манзиллари­дандир. Бу шеърга Бани Каъб ибн Амр ал-Хузоийнинг биродари ал-Жавн ибн Абул-Жавн шундай жавоб берди:

Аллоҳга қасамки, ал-Валидга бирон зарар келтирмаймиз,

Унинг юлдузлари сўнадиган кунни ҳали кўрмайсиз,

Сиздан семизлар бирин-кетин тушиб ўлмоқда,

Ўлгандан сўнг эса қасрлардаги қабрлар мажбуран очилмоқда,

Сиз нонингиз ва хазирингизни212 егач,

Барчангиз ал-Валидга йиғлаб, унга кўз ёши тўкасиз.

Сўнгра одамлар бу ниятларидан қайтдилар. Улар Хузоъанинг ор-номусдангина қўрққанини билдилар. Шунда Хузоъа уларга бироз то­вон тўлади. Шундан сўнг бир-бирларидан узоқлашдилар. Қавм сулҳга келгач, ал-Жавн ибн абул-Жавн шу шеърни айтди:

Ал-Валидга берган товонимиз боис таажжуб ичра сулҳлашга-нимизга гувоҳ бўлган бир аёл ва эркак шундай дебди:

«Ал-Валидга бирон зарар келтирмаймиз», деб қасам ичмаган­мидингиз,

Сиз ҳали ҳузн ва васвасаларни кўрмадингиз,

Биз урушни сулҳ билан аралаштирдик,

Энди улар уйғунлашиб тенг бўлдилар,

Ҳар ким мақсадини осойишталик билан топиб кетди.

Сўнгра ал-Жавн ибн абул-Жавн сўзида давом этиб, ниҳоят ал-Валидни ўлдирганлари билан фахрланди ва буни ўзлари қил-ганликларини тан олди, лекин бу тўғри эмас. Ал-Валидга, болала­рига ва қавмига улар қўрққан нарса етиб, ал-Жавн ибн абул-Жавн деди:

Ал-Муғира Маккада Каъбдан кўпроқ жамоатнинг борлигини гу­мон қилмайдими?

Эй Муғира! У жамоатни, у ерда насабли ва насабсиз кимсалар­нинг кезишларини кўриш билан фахрланма,

Аждодларимиз, биз у ерда туғилдик,

Ва у ерда Сабийр213 тоғидек илдиз отганмиз,

Ал-Муғира айтган гапларини фақатгина бизнинг шаънимизни ўрганиш ёки бизни гижгижлаш учун айтган,

Ал-Валиднинг қони тўкилди, чунки биз сен яхши билганингдек, қонларни тўкурмиз,

Ўзига ишонган омадли мерган, одамни дарҳол ўлдирувчи ўқни унга санчган,

У Макка ичида гўё йиқилишида бир туядек узаниб қолган,

Абу Ҳишомнинг қарзи эвазига менга туклари жингалак, серсут кичик туялар кифоя қилади.

Ибн Ҳишом: жуда ёмон маъноли бўлгани боис шу ўринда бир байтни қолдириб кетдик.

Ибн Исҳоқ: сўнгра Ҳишом ибн ал-Валид Абу Узайҳирни сувқ Зул-мажозда ўлдирди. Абу Узайҳирнинг қизи Отика Абу Суфён ибн Ҳарбнинг хотини эди. Абу Узайҳир эса қавми орасида шарафли киши эди. Ҳишом отасининг васиятига кўра, шу тарзда ал-Валиднинг но­мус интиқомини олди. Бу воқеа Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг Мадина­га ҳижратлари, Бадр жанги ва у ерда мушриклар зодагонларининг ўлдирилишидан сўнг бўлди. Шунда Язид ибн Абу Суфён отаси Абу Суфён Зул-Мажозда эканида ўртага чиқди ва Бани Абдуманофни бир жойга йиғиб: «Абу Суфён қайнотаси борасида ҳақсизликка учради. Жунбушга келиб турибди, қасос олади», – деди. Абу Суфён ўғли Язиднинг ишларидан хабар топгач, (Абу Суфён ҳалим, доҳий ин­сон бўлиб, қавмини жуда яхши кўрар эди) дарҳол Маккага қайтди. У Абу Узайҳир ортидан Қурайш орасида келишмовчилик чиқишидан қўрққан эди. Ўғлининг қўлларини темирда кишанлаб, қавми Бани Аб­думаноф ва Бани Мутталиб ҳузурига олиб келди. Қўлидан найзасини олиб у билан ўғли Язиднинг бошига бир уриб ерга йиқитди. Сўнгра «Аллоҳ жазонгни берсин. Давсдан бир одамни деб Қурайшнинг бир-бирини ўлдиришини хоҳлайсанми? Агар қабул қилишса, товон тўлаймиз», деб шу тарзда бу ишга нуқта қўйди.

Бу сафар Ҳассон ибн Собит отилиб чиқди. Абу Узайҳирнинг қони учун кишиларни ундаб, Абу Суфённинг қўрқоқлиги ва унга қилинган ҳақсизлик боис айблаб шундай деди:

Зул-Мажоз водийсининг ҳар икки томонида ўтирганлар кетиш­ди,

Ҳолбуки ал-Муғаммисда214 Ибн ал-Ҳарбнинг қўшниси кутмоқда,

Ўсироқ эшак ҳимояланиши керак бўлган жойини қўримади,

Ҳинд215 эса отасининг хатоларига тўсқинлик қилмади,

Ҳишом ибн ал-Валид кийимларини сенга кийдирди,

Уларни эскирт, сўнгра яна шундай янгиларини кий,

Ҳишом мақсадига эришди, шон-шуҳрат қозонди,

Ҳолбуки сен на юрасан, ва на югурасан,

Агар Бадрдаги кексалар буни кўриб гувоҳлик берганларида,

Қавмнинг кавушларини тоза қон билан ҳўллаган бўлишарди.

Ҳассоннинг бу шеъри Абу Суфёнга етиб борганида: «Ҳассон Дав­сдан бир одамни деб бир-биримизни ўлдиришимизни хоҳламоқда. Аллоҳга қасамки, бу қандай ҳам ёмон фикр», – деди.

Холид ибн ал-Валид Тоиф халқи мусулмон бўлганда отасининг васиятига кўра, Сақиф қабиласидан отаси томонидан олиниши керак бўлган рибо ҳақида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан гаплашди. Чунки уни олишни отаси васият қилган эди.

Ибн Исҳоқ: баъзи илм аҳлининг менга айтишларига кўра, Холид­нинг рибони талаб қилиши ортидан ушбу оятлар инсонлар қўлида қолиб кетган фоизларни сўраш ҳаром қилинганини билдириш учун тушди: «Эй иймон келтирганлар! Аллоҳдан қўрқингиз ва (чина­кам) мўмин бўлсангиз, судхўрлик сарқитидан воз кечингиз!»216.